Vaqifiyyə firqəsi

Sual: Vaqifiyyə kimlərə deyilir və hansı inanclara malikdirlər?

Cavab: Vaqifiyyə imam Kazımın (ə) imamətində dayanan bir şiə firqəsidir. Vaqifiyyə firqəsi imam Musa ibn Cəfərin (ə) sonuncu şiə imamı olduğuna inanırlar. Onlar imam Kazımın (ə) imamətində dayanmağın necəliyi və təfsiri barədə fikir ayrılığına düşüblər. Beləki, bəziləri İmamın (ə) ölümünə şübhə edərək o Həzrətin (ə) ölmədiyini, əksinə qeybə çəkildiyini, ümmətin Mehdisi olduğunu və ədaləti bərqərar etmək üçün zühur edəcəyini iddia edirlər.

Bu firqənin digər bir qrupu İmamın (ə) qayıdışına inanır və onun şəhadətini və ya vəfatını təsdiq edir. Onlar İmamın (ə) diriləcəyinə və dünyanı ədalətlə dolduracağına inanırdılar. Bu qrup da təfərrüatlarda fərqli fikirlərə malikdir.

Digər bir qrup isə, İmamın (ə) ölümündə və ya həyatında şübhə etsə də, onu Qaim (ə) hesab edirlər və onun zühurunu və ya qayıdışını gözləyirlər.

Terminoloji mənası

Vaqifiyyə firqəsi iki ümumi və xüsusi mənaya malikdir.

Ümumi mənası, İmamiyyə şiələrinin əksəriyyətinin imamət məsələlərindən birindəki fikrini qəbul etməyən və onların fikrini qəbul etməyən hər hansı bir qrupa aid edilir.

Xüsusi mənası isə, imam Kazımın (ə) vəfatını inkar edən və imamət silsiləsini onunla kəsən bir şiə firqəsinə aid edilir. Onlar imam Rzanın (ə) imamətini inkar edirlər. Bu firqə “Məmturə” olaraq da adlandırılmışdır.

Tədqiqatçılara görə, mətnlərdə “Vaqifiyyə” və ya “Vaqifə” sözü heç bir qeyd olmadan istifadə edildikdə, bu, xüsusi mənada, yəni “Vaqifiyyə” və ya “Vaqifiyeye Məmturə” və ya “Musaviyyə” və ya “Musaiyyə” mənasında olacaqdır.

Vaqifiyyə "Qətiyyə" firqəsinin əksidir. Yəni Qətiyyə firqəsi, imam Kazımın (ə) ölümünə əmin olan və bu əminlikdən sonra imam Rzanı (ə) onun varisi kimi tanıyanlardır.

Yaranması

İmam Kazımın (ə) şəhadətindən sonra (183 h.q.), o Həzrətin (s) bir çox vəkilinin əlində əhəmiyyətli miqdarda mal-mülk toplanmışdı. Bu vəkillərdən bəziləri bu malları özlərində saxlamaq üçün imam Kazımın (ə) şəhadətini inkar etdilər. İmamın vəkillərindən biri olan Ziyad Qəndi, yetmiş min dinar məbləğində mal-mülkə sahib idi. Həmçinin, Misirdə İmamın (ə) vəkili olan Osman ibn İsa Rəvasi çoxlu mal-mülk və altı cariyəyə sahib idi. İmam Kazımın (ə) şəhadətindən sonra imam Rza (ə) Osman ibn İsanın yanına bir nəfər göndərir ki, həmin malları təhvil alsın. Osman malları təhvil verməkdən imtina edir və İmama (ə) belə bir məzmunda məktub yazır ki, atan ölməyib və sağdır, o, Qaim Mehdi’dir. İmam Rza (ə) cavabında yazır ki, atam vəfat edib və onun mirası bölüşdürülüb və onun vəfatı haqqında doğru və düzgün xəbərlər bizə çatıb. Osman ibn İsa sonda İmama (ə) belə cavab yazır ki, əgər atan ölməyibsə, sənin bu mallarda haqqın yoxdur, amma əgər ölübsə, yenə də sənin bu mallarda haqqın yoxdur. Çünki İmam (ə) mənə bu malları sənə verməyi əmr etməyib və mən cariyələri azad etmişəm və onlarla evlənmişəm.

Maliyyə məsələlərindən başqa, bəzi alimlər Abbasi hökumətinin imam Kazım (ə) və şiələrə qarşı təzyiqlərindən irəli gələn təqiyyəni belə bir firqənin yaranmasının səbəbi hesab edirlər. Onların fikrincə, Abbasilərin şiələrə və şiə imamlarına qarşı sərt davranışı, İmamın vəfatından sonra növbəti İmamın imamətinin gizli qalmasının ən mühüm səbəblərindən biri olmuşdur. Xilafət qurumu İmamı, onun vasitəçilərini və sadiq şiələri tapıb onları məhv etmək üçün çalışdığı üçün, çox vaxt hakimiyyətin casuslarından qorxaraq, əvvəlki İmamın vəsiyyətini şiələrə çatdırmaq mümkün olmurdu. Bu, Vaqifiyyə kimi firqələrin yaranmasının səbəblərindən biri idi.

Alt qruplar

Vaqifiyyə öz dayanmalarının təfsiri barədə fikir ayrılığına düşdülər və bu, onların arasında fərqli alt qrupların yaranmasına səbəb oldu:

Vaqifiyyənin bir qrupu İmam Kazımın (ə) sağ olduğunu və dünyadan getmədiyini, heç vaxt ölməyəcəyini və şərq və qərbi öz hakimiyyəti altına alaraq ədaləti bərqərar edəcəyini düşünürdülər. Onlar İmamı (ə) Mehdi hesab edir və onun gizlicə zindandan çıxdığını və insanların gözündən qeyb olduğunu, lakin hökumətin onun ölümünü iddia etdiyini düşünürdülər.

Vaqifiyyənin başqa bir qrupu, “Bəşiriyyə” olaraq tanınanlar, İmam Kazımın (ə) vəfatını inkar edirdilər və onun zindana düşmədiyini, qeyb olduğunu və Mehdi olduğunu düşünürdülər. Onların fikrincə, İmam Kazım (ə) qeyb dövründə öz səhabələrindən biri olan Məhəmməd ibn Bəşiri öz vəsisi təyin etmiş və şiələrin ehtiyac duyduğu elmləri ona ötürmüşdür. Onlar Məhəmməd ibn Bəşirin ölümündən sonra onun oğlu Səmii ibn Məhəmmədi İmamın (ə) naibi hesab edirdilər və bu silsiləni İmamın (ə) zühuruna və qiyamına qədər davamlı hesab edirdilər.

Onların başqa bir qrupu İmam Kazımın (ə) şəhadətini təsdiq edirdilər, lakin onu Qaim hesab etdikləri üçün onun qayıdışına və ədaləti bərqərar etmək üçün qiyamına inanırdılar.

Bəzi Vaqifiyyə İmam Kazımın (ə) şəhid olduğunu düşünürdülər, lakin onu Qaim hesab etdikləri üçün yenidən diriləcəyini və bir yerdə gizlənəcəyini düşünürdülər. Bu dövrdə onun tərəfdarları onunla görüşəcək və o, onları əmrlər və qadağalar verəcək.

Bəzi Vaqifiyyə İmam Kazımın (ə) vəfat etdiyinə inanırdılar və onun şəhadətini inkar edirdilər. Onlar İmamın (ə) qayıdışına inanırdılar.

Bəziləri İmam Kazımın (ə) sağ olduğunu düşünürdülər və ondan sonra gələn imamları, məsələn, İmam Rzanı (ə) imam hesab etmirdilər və bir-birinin ardınca gələn varisləri tanıyırdılar ki, İmam (ə) zühur edəcək. Onların fikrincə, İmamın (ə) qeyb dövründə insanlar onun varislərinə itaət etməlidirlər.

Bir qrup isə həqiqət barədə şübhə içində idi; onlar İmam Kazımın (ə) Mehdi və Qaim olduğunu düşünürdülər. Onlar İmamın (ə) aqibəti ilə bağlı xəbərləri, yəni onun ataları kimi vəfat etdiyini inkar edilməz hesab edirdilər. Bu iki mövzu onların İmamın (ə) ölümündə və ya həyatında dayanmasına və həqiqətin onun qiyamı zamanı aydınlaşmasına səbəb oldu.