Reinkarnasiya

Reinkarnasiya (Tənasüx)

Sual:

İnsan ruhunun ölümdən sonra yeni cism formasında yenidən dünyaya qayıtması məsələsi nə qədər reallığı əks etdirir?

Cavab:

İnsan ruhunun ölümdən sonra dəfələrlə müxtəlif yeni bədən formalarında bu dünyaya qayıdışı, yəni tənasüxə (reinkarnasiya) uğraması inancı Hind dinləri təlimlərinin təməl prinsiplərindən sayılır. Bu düşüncəyə qədim Misir dinlərində də rast gəlmək mümkündür.  Bu düşüncəyə əsasən ölüm və həyat çarxı o qədər davam edir ki, sonda insan bu dövretmədən xilas olub ruhu başqa bir aləmə keçid alır. Lakin bu azadlıq baş verməzdən öncə insan ruhu dəfələrlə dünyaya qayıdır və hər qayıdışda keçmiş həyatında etdiklərinə uyğun olaraq (buna Karma deyilir) öncəki həyatından daha yaxşı və ya daha pis olan yeni mövqe və şəraitdə dünyaya göz açır. Hətta insan ruhunun qeyri insani formalarda, məsələn inək, ağac, daş və.s cism formalarında  bu dünyaya qayıdıb bir müddət bu cismlərin əsiri olduğu da deyilmişdir.

Şərq din və firqələrində ölümlə yenidən diriliş arasında olan vaxt aralığı müxtəlif formalarda izah edilmişdir. Misal olaraq Budizmin “veceryane” adlanan inancında ruhun yenidən qayıdışı üçün 49 gün zaman lazımdır. Veceryane buddisləri bu günlər üçün ölmüş şəxsin ruhunun yerinə yetirməsi lazım olan bir sıra əməllər qeyd etmişlər.

Reinkarnasiyanı qəbul edən və onu dəstəkləyənlər bu iddianı sübuta yetirmək üçün bır sıra dəlillərə istinad etmişlər ki, onların heç biri məqbul sayılmır. Çünki ağıl, habelə ayələr və hədislər insan ruhunun ölümdən sonra bərzəx aləminə keçdiyini və müstəsna hallar istisna olmaqla kimsənin Qiyamət gününə kimi bu dünyaya qayıtmamasını sübuta yetirir. Qarşıda bu barədə daha geniş izah təqdim olunacaq.

Reinkarnasiyanı qəbul və ya inkar edənlərin dəlillərinin iki hissədə təhlil və tənqidi

Birinci hissə: Reinkarnasiyanı qəbul edənlərin dəlil və sübutları

Reinkarnasiyanı qəbul edənlər onu sübuta yetirmək üçün bir sıra dəlillərə istinad etmişdirlər ki, məqalənin davamında bu dəlilləri təhlil və tənqid edəcəyik.

Ziddən ziddin doğması

Bu dəlil Plotuna nisbət verilir. Bu dəlilə əsasən, hər şeyin daxilindən onun ziddi meydana gəlir. Misal olaraq cavanlıq uşaqlıqdan, qocalıq cavanlıqdan, ölüm həyatdan, həyat ölümdən doğur. Beləliklə nəfsin bədənə bağlılığından onun bədəndən ayrılığı və bu ayrılığın özündən nəfsin bədənə bağlığı həyata keçir və bu proses beləcə davam edir.

Bu dəlilin inkarı barəsində belə qeyd edilmişdir: İlkin olaraq bağlılıq və ayrılıq varlıq etibarı ilə üçüncünün istisna qanununa (nəqizan) aiddir və onların bir-birinə zidd (ziddan) olması qəbul edilməzdir. Beləliklə varlıq etibariylə biri varlıq və digəri yoxluq olan ikilikdən bir-birinin doğulub ərsəyə gəlməsi üçüncünün istisna qanununa əsasən qeyri mümkündür. Buna misal olaraq deyə bilməri ki, varlıq yoxluqdan və yoxluq da varlıqdan doğmuşdur. Hətta bu ikisinin bir-birinə zidd varlıqlar olduğunu qəbul etsək belə, yenə də iki zidd varlığın hər zaman bir-birindən doğmasına dəli-sübut yoxdur. Necə ki, cavanlıq qocalıqdan doğmur, əksinə olaraq qocalıq cavanlıqdan doğur. Bir halda ki, reinkarnasiya davamlı olaraq bağlılıq və ayrılıq biri digərindən doğur.

Tanınmayan adamların tanış gəlməsi

Həyat boyunca tanımadığımız adamlarla qarşılaşırıq ki, sanki onları hardansa tanıyırıq. Sanki öncədən onları görmüşük. Bu isə, reinkarnasiyanın və  ötüb keçən  həyatların əlamətləridir ki, bu tanışlıq o dönəmlərdə baş tutmuşdur.

Bu dəlilin inkarı barəsində də belə deyilmişdir: Bu tanışlığın mötəbər olmasını fərz etsək belə bu sadəcə öncədən sizin bir-biriniz ilə tanış olduğunuzu sübuta yetirir. Amma bu tanışlığın bu dünyada və ya öncəki aləmlərdə (ruhlar aləmi və ya zərr aləmi kimi) baş tutması naməlum olaraq qalır. Digər tərəfdən bu dəlil xüsusi şəxs barədə olan reinkarnasiyanı sübuta yetirə bilər. Lakin bu ümumi və dəfələrlə həyata keçmiş reinkarnasiyanı sübuta yetirmək gücünə malik deyil. Digər tərəfdən, qeyd olunan tanışlığın doğru olub olmaması tam olaraq bəlli deyil. Çünki belə tanışlıqları yaddaş xətasının məsulu saymaq da olar. Necə ki, zamanın ötməsi ilə bizim üçün aydın olan təsvir öz aydınlığını və təfərrüatını əldən verir və buna görə də, o təsvir digər fərdlərə də şamil edilir. Beləcə, o şəxsi öncədən gördüyümüzü düşünürük. Lakin doğru olan budur ki, keçmişdə o şəxsə bənzər digər bir şəxsi görmüşük.

Uzaq keçmişdən doğru-düzgün məlumatların təqdim edilməsi.

Bir sıra insanlar vardır ki, hipnotizm və ya digər vasitələr ilə keçmiş barədə doğru xəbərlər təqdim edirlər. Bu doğru məlumatlar bir daha sübuta yetirir ki, bu şəxs uzaq keçmişlərdə yaşamış, belə bir məlumatlara sahib olmuş və beləcə onu bizlərə doğru şəkildə çatdırır.

Bu dəlilin də inkarı barəsində belə deyilmişdir: Bu məlumatların doğruluğun fərz etsək belə bu dəlil xüsusi şəxs barədə olan reinkarnasiyanı sübuta yetirə bilər. Digər tərəfdən bu tanışlığın mötəbər olması müzakirə mövzusudur və belə şəxslərin bu məlumatları cinlərin vasitəsi ilə əldə etmələri də mümkündür. Başqa qrup tənqidçilər bu məlumatların dəqiqliklə əldə edilməsini şəxsin bir sıra genetik irsə sahib olduğu ilə izah etmişlər.

Fərqliliklərin mənşəyi

İnsanların həyatında gözəllik və eybəcərlik, fəqirlik və sərvət, xəstəlik və sağlamlıq kimi bir sıra fərqliliklər mövcuddur. Beləki, hər bir şəxs bu kimi müxtəlifliklərə sahibdir. Belə bir fəqliliyin mənşəyi insanların dünyada olan öncəki yaşayışlarından başqa bir şey deyildir.

Bu dəlilin inkarı barəsində belə deyilmişdir: Əvvəla bu fərqlilikləri reinkarnasiyasız da izah etmək olar. Misal olaraq, bu dünya səbəb-nəticə qanuna tabe olaraq idarə edilir. Buna əsasən fəqliliklər də təbii formada ortaya çıxır belə ki, bu fərqliliklərdən insanlar üçün müxtəlif sınaqlar doğur və insanların bu sınaqlardan necə çıxması şəxsin gücü və imkanları nəzərə alaraq qiymətləndirilir və ona əsasən axirətdə mükafatlandırılır və heç kəsə zülm edilmir. Beləliklə, bu fərqliliklər üçün müxtəlif izahlar olduğundan onların varlığı reinkarnasiyanı zəruri olaraq sübuta yetirmir. Digər tərəfdən karma və reinkarnasiyaya inanmaq məşəqqət amili olmaqla yanaşı, zülmə və ayrıseçkiliyi qəbul etməyə səbəb olur. Belə ki, əzab çəkəni əzaba layiq bilib hər bir məşəqqəti onun keçmiş həyatında günahkarlıq və onun pis işlərinin göstəricisi sayır və beləcə onun şəxsiyyətinə xələl gətirir. Həmçinin zalımın zülmündən doğan fərqliliklərə etinasız yanaşıb zülmü qəbullanır. Çünki düşdüyü bu vəziyəti məcburi və qaçılmaz sayaraq onu öncəki həyatının karması olaraq görür.

İkinci hissə: Reinkarnasiyanı qəbul etməyənlərin dəlilləri

Reinkarnasiyanı məqbul saymayanlar öncəki dəlillər üçün gətirilən tənqidlərdən əlavə reinkarnasiyanı rədd edən digər dəlillər də qeyd etmişlər.

Tək şəxsiyyət

Nəfsin bədəndə yaradılmasının səbəbi bədənin yaradılışı və onun buna hazırlığıdır. Eləki bədən hazır oldu, o zaman nəfs yaradılır və ona bağlanır. Belə olan halda əgər digər bir ruh da ölüm vasitəsi ilə bədəndən ayrılıb bu bədənə (ikinci bədənə) bağlanarsa, bu bədən iki ruha və iki şəxsiyyətə sahib olacaqdır. Lakin hər bir bədən bir ruh və bir şəxsiyyətə malikdir. Buna görə də, reinkarnasiya qəbul edilməzdir.

Geriləmə və tənəzzülün mümkünsüzlüyü

Hər bir ruh həyatı boyunca bir sıra müsbət və mənfi reallıqlara malikdir və əgər reinkarnasiya ilə yeni bədənə qayıtmaq mümkün olarsa, bu zaman o reallıqların hər biri əldən veriləcək və yenidən potensial formaya qayıdacaqdır. Bu da qeyri mümkün olan mövcud reallıqda potensiala qayıtma, geriləmə və tənəzzül deməkdir.

Yetərsiz sübutlar

Reinkarnasiya nəinki yetərli qədər sübuta malik deyil, əksinə olaraq bir çox sübutlar vardır ki reinkarnasiyanın baş vermədiyinə dəlalət edir. Buna misal olaraq deyə bilərik ki, bir çox insanlar öncəki həyatlarından heç bir şeyi xatırlamırlar. Digər tərəfdən Quran ayələri və hədislər qiyamət baş verən günə qədər insanların ölümlərindən sonra bərzəx aləminə köçəcəklərini açıq-aşkar vurğulayır. Lakin bir sıra müstəsna hallar, o cümlədən həzrət Üzeyrin (ə) yüz ildən sonra dirilməsi və ya həzrət İsanın (ə) vasitəsi ilə bəzi ölülərin dirilməsi(19) möcüzə və qeyri adi bir iş olmaqla yanaşı, nə ümumiyyətə şamil edilir, nə dəfələrlə baş verib və nədəki şərq dinlərində olan reinkarnasiyanın fəlsəfə və mahiyyəti ilə uyğunluq təşkil edir.

Nəticə

Deyilənlərdən aydın olur ki, reinkarnasiya və bir müddətdən sonra ölmüş şəxsin ruhunun yeni doğuş və yeni bədən ilə birgə dəfələrlə dünyaya qayıtması inancı şərq dinlərinə xas olan təlimlərdəndir və bunu ağıl və Quran məntiqi rədd edir. Bu düşüncə yetərincə dəlil və sübuta malik deyil. Əksinə, bu inancı inkar edən yetərincə dəlil və sübutlar mövcuddur. Lakin ölülərin dirilməsinə dəlalət edən müstəsna hallar və həmçinin onların öz bədənlərinə qayıtmaları, reinkarnasiyadan və iddiaya görə ümumi hal alaraq yeni bədənlərdə dəfələrlə doğulmalardan fərqli olan bir sıra müstəsna hallardır.

Din baxımdan əsas qanun budur ki, insan öldükdən sonra qiyamət günü gələnə qədər bərzəx aləminə yola düşür.