Peyğəmbərin (s) möcüzələrini inkar edən ayələrin mənası

Sual: Allah insanların həlak olmasının qarşısını almaq üçün həzrət Muhəmmədə (s) möcüzə nazil etməmişdir. Çünki Qurani-kərimin bəzi ayələrinə əsasən, möcüzə insanların ilahi əzabla məhvinə və həlak olmalarına səbəb ola bilər. Bu iddia nə dərəcədə məntiqlidir?

Cavab: Möcüzə, peyğəmbərliyi sübut etmək üçün lazım olduğu qədər həm də zəruridir. Bütün peyğəmbərlər öz peyğəmbərliklərini sübut etmək üçün möcüzələrə sahib olmuşlar. Həzrət Muhəmməd (s) də Qurandan əlavə, gələcəklə bağlı qeybi xəbərlər, kafirlərin planlarından xəbərdar olmaq, ayın iki yerə bölünməsi və s. kimi möcüzələrə sahib olmuşdur. Bəzi Quran ayələrində kafirlərin peyğəmbərdən (s) yeni möcüzələr istəməsi qadağan olunmuşdur. Bunun səbəbi kimi, kafirlərin hər şeyə rəğmən həmin möcüzələri inkar edəcəkləri və sonda iman gətirməyəcəkləri göstərilmişdir. Necə ki, keçmiş ümmətlər də öz peyğəmbərlərinin gətirdikləri möcüzələri inkar edirdilər. Həmçinin, bu ayələrin hamısında kafirlərin möcüzə tələbi əslində istehza məqsədi daşıyırdı. Buna görə də, möcüzənin əsas məqsədi olan peyğəmbərliyin isbatı, bu tələblərə cavab verməklə həyata keçmirdi.

Möcüzənin zəruriliyi

Möcüzə göstərmək peyğəmbərlər üçün zəruridir. Çünki peyğəmbərin Allah tərəfindən göndərildiyini sübut etmək və bu iddianı təsdiq etmək üçün fövqəltəbii və fövqəlbəşər bir şeyə ehtiyac vardır ki, bununla da insanlara höccət tamamlansın. Möcüzə göstərilməsində məqsəd peyğəmbərliyi təsdiq etməkdir, nəinki bəşəriyyətin dəvət edildiyi həqiqi maarifin doğruluğunu göstərmək! Çünki bu maarif, məsələn tövhid, məad və s. sübut və dəlillə isbat olunur və möcüzə tələb etmir.

Peyğəmbərin (s) möcüzəsinin olması

Quran-kərim heç bir zamana və məkana sığmayan, qlobal, əbədi, ruhani və mənəvi bir möcüzədir və düşüncə sahibi olanlar üçün ən yaxşı dəlildir. Lakin, inkarolunmaz faktdır ki, adi insanlar üçün bu möcüzəni maddi hiss edilən möcüzələrlə əlaqələndirmək xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Xüsusilə də, Qurani-kərimin digər peyğəmbərlər haqqında belə möcüzələrdən mütəmadi olaraq xəbər verməsi şübhəsiz ki, insanların bu kim möcüzələri həzrət Muhəmməddən (s) də gözləməsinə səbəb olmuşdur.

Quranda kafirlərin pislənməsi və qınanması ilə bağlı belə buyurulmuşdur:

وَإِذَا ذُكِّرُوا۟ لَا یَذۡكُرُونَ. وَإِذَا رَأَوۡا۟ ءَایَةࣰ یَسۡتَسۡخِرُونَ. وَقَالُوۤا۟ إِنۡ هَـٰذَاۤ إِلَّا سِحۡرࣱ مُّبِینٌ

“Onlara öyüd-nəsihət verildikdə, düşünüb ibrət almazlar. Bir (tovhid) nişanə(si və möcüzə) gördükdə isə ona istehza edərlər. Və belə deyərlər: “Bu yalnız açıq-aşkar bir sehrdir.”” (Saffat surəsi: 13-15)

Ayədə gələn “Raəu əyət” və “sihrun mubin” ifadələri bu ayənin Qurana da şamil olduğunu göstərmir. Əksinə, bu ifadələr xariqüladə (qeyri-adi) möcüzələra işarə edir. Müşriklərin peyğəmbəri (s) sehrbaz adlandırması da onların peyğəmbərdən (s) möcüzələr gördüklərini göstərir.

İsra hadisəsi və karvanlardan xəbərlər

İsra surəsində belə buyurulur:

سُبۡحَـٰنَ ٱلَّذِیۤ أَسۡرَىٰ بِعَبۡدِهِۦ لَیۡلࣰا مِّنَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ إِلَى ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡأَقۡصَا ٱلَّذِی بَـٰرَكۡنَا حَوۡلَهُۥ لِنُرِیَهُۥ مِنۡ ءَایَـٰتِنَاۤۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡبَصِیرُ

“Bəzi ayələrimizi (qüdrətimizə dəlalət edən qəribəlikləri və əcaiblikləri) göstərmək üçün bəndəsini (Peyğəmbəri (ə)) bir gecə (Məkkədəki) Məscidül-Həramdan ətrafını mübarək etdiyimiz (bərəkət verdiyimiz) Məscidül-Əqsaya (Beytülmüqəddəsə) aparan Allah pak və nöqsansızdır. O, doğrudan da, (hər şeyi) eşidəndir, görəndir!” (İsra surəsi:1)

Şübhəsiz ki, Məscidül-Həramdan Məscidül-Əqsaya getmək və oradan daha da irəliləyərək göylərə yüksəlmək, xüsusiylə o dövrün şəraitində, xariqüladə (qeyri-adi) bir hadisə hesab olunur. İslam qaynaqlarına əsasən, insanlar Peyğəmbərin (s) Məkkə və Şam yolunda olan karvanlar haqqında əldə etdiyi məlumatlar vasitəsiylə bu hadisədən xəbərdar oldular.

Yəhudi fitnəsi (sui-qəsdi) haqqında xəbərlər 

Maidə surəsində belə buyurulur:

یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ ٱذۡكُرُوا۟ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَیۡكُمۡ إِذۡ هَمَّ قَوۡمٌ أَن یَبۡسُطُوۤا۟ إِلَیۡكُمۡ أَیۡدِیَهُمۡ فَكَفَّ أَیۡدِیَهُمۡ عَنكُمۡ...

“Ey iman gətirənlər, bir dəstənin sizə əl uzatmaq qəsdinə düşdüyü (müsəlmanları terror etmək və onların üzərinə qəfildən hücum etmək fikrində olduğu) zaman Allahın sizə olan nemətini yada salın. Onda Allah onların əllərini sizdən üzdü...” (Maidə surəsi:11)

Bu ayənin nazil olması ilə bağlı qeyd edilir ki, bu ayə dolayısı ilə Bəni Nəzir yəhudilərinin İslam Peyğəmbərini (s) öldürmək niyyətini gizli şəkildə planlaşdırdıqlarına işarə edir. Beləki, Peyğəmbər (s) bir qrup səhabəsi ilə birlikdə Bəni Nəzir yəhudiləri ilə bir müqavilə haqqında danışmaq üçün görüşdükdə, onlar müqavilə üçün heç bir problemin olmadığını söylədilər və dedilər ki, istədiyiniz yerinə yetənə qədər oturub yemək yeyin. Halbuki, onlar Peyğəmbər (s) və səhabələrini öldürmək üçün qəfil hücum etməyi planlaşdırırdılar. Lakin, Allah təala Peyğəmbəri (s) bu plandan xəbərdar etdi və o Həzrət (s) də səhabələrini məlumatlandırdı ki, tez geri dönsünlər.

Şəqqül-qəmər (ayın parçalanması)

Həzrət Peyğəmbərin başqa bir möcüzəsi də “Şəqqül-Qəmər” hadisəsidir. Allah təala Qurani-kərimdə bu barədə belə buyurur:

اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ. وَإِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ. وَكَذَّبُوا وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ ۚ وَكُلُّ أَمْرٍ مُسْتَقِرٌّ

O saat (qiyamət) yaxınlaşdı və ay (Peyğəmbərin möcüzəsi ilə) parçalandı. Onlar (müşriklər) bir əlamət və möcüzə görəndə üzlərini döndərərək «(bu şəxsin həmişə etdiyi) daimi bir sehrdir» deyərlər. Onlar (ayın parçalanmasını, digər mö’cüzələri və Peyğəmbər əleyhissəlamı) təkzib etdilər və öz nəfslərinin istəklərinə uydular. Halbuki hər bir iş qərarlaşdırılmışdır! (Əzəldən müəyyən edilmiş hər bir iş, o cümlədən islam dini və Məhəmmədin (ə) peyğəmbərliyi bərqərar olacaqdır!) (Qəmər surəsi: 1-3)

Məşhur təfsir alimləri bu ayənin həzrət Peyğəmbərin (s) dövründə ayın bir möcüzə nəticəsində iki yerə bölünməsindən bəhs etdiyini bildirirlər. Mərhum Təbərsi də “Məcməul-bəyan” təfsirində ayın parçalanması hədisini Peyğəmbərin (s) bir çox səhabələrindən və bir qrup təfsir alimlərindən nəql edir. Beləki, məşhur hədislərə əsasən, müşriklər Peyğəmbərin (s) yanına gəlib belə deyirlər: “Əgər doğru deyirsənsə və həqiqətəndə peyğəmbərsənsə, ayı bizim üçün iki parçaya ayır.” O Həzrət(s) belə buyurur: “Əgər bunu etsəm, iman gətirəcəksinizmi?” Onlar “Bəli” deyə cavab verirlər. Həmin gecə ayın on dördü idi və Peyğəmbər (s) Allahdan onların istəklərini yerinə yetirməsini istədi. Birdən ay iki hissəyə bölünür və Allah rəsulu (s) onları bir-bir səsləyərək “baxın!” deyə buyurur. Çox keçmədən ayın iki parçası Allahın əmri ilə birləşərək yenidən əvvəlki halına qayıdır.

Möcüzəni inkar edən ayələr

Aşağıda qeyd olunan ayələrə əsasən, möcüzənin Peyğəmbər (s) üçün inkar edilməsi, müşriklərin Peyğəmbərdən (s) istehza və məsxərə ilə möcüzə tələb etmələri ilə bağlıdır. Əgər Allah Məkkə müşriklərinin tələblərinə cavab olaraq möcüzə göndərmirsə, bunun səbəbi möcüzənin məqsədinin, yəni Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyini sübut etməyin, kafirlərin istehzalı tələbləri ilə gerçəkləşməməsidir və bu tələblərin yerinə yetirilməsində heç bir fayda yoxdur.

Kafirlərin təklif etdiyi möcüzə tələbinin rədd edilməsi

وَمَا مَنَعَنَا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآيَاتِ إِلَّا أَنْ كَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ ۚ وَآتَيْنَا ثَمُودَ النَّاقَةَ مُبْصِرَةً فَظَلَمُوا بِهَا ۚ وَمَا نُرْسِلُ بِالْآيَاتِ إِلَّا تَخْوِيفًا

Bizə möcüzələr göndərməyə mane olan şey ancaq keçmişdəkilərin (keçmiş ümmətlərin) onları yalan hesab etmələridir. Biz Səmud tayfasına açıq-aşkar bir möcüzə olaraq dişi bir dəvə verdik, lakin onlar ona zülm etdilər (dəvəni tutub kəsdilər). Biz möcüzələri yalnız (bəndələrimizi) qorxutmaq üçün göndəririk. (İsra surəsi: 59)

Allahın kafirlərin təklif etdiyi möcüzələri göndərməməsinin səbəbi, keçmişdəkilərin öz təklif etdikləri möcüzələrin gəlməsinə baxmayaraq, yenə də küfr etmələri ilə bağlıdır. Bu insanlar da təklif olunan möcüzələri və nişanələri gördükdən sonra iman gətirməyəcəklər və nəticədə, keçmişdəkilər kimi ilahi əzabla məhv olacaqlar və ya ağır əzaba düçar olacaqlar, necə ki, əvvəlkilər əzaba düçar oldular.

Əllamə Təbatəbai belə buyurur: Təklif edilən möcüzələrin heç bir faydası olmadığı və heç kəsin bu möcüzələrə iman gətirmədiyi üçün Allah o ayə və nişanələri göndərməmişdir.

Quranı inkar etmək və başqa bir möcüzə istəmək

قُلْ إِنِّي عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ ۚ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ ۚ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۖ يَقُصُّ الْحَقَّ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ

De: “Mən Rəbbimdən açıq-aydın bir dəlilə (Qurana) istinad edirəm. Siz isə onu yalan hesab etdiniz. Sizin tələm-tələsik istədiyiniz (ilahi əzab) məndə (mənim əlimdə) deyildir. Hökm ancaq Allahındır. Haqqı yalnız O bəyan edər. O (haqla batili) ayırd edənlərin ən yaxşısıdır!” (Ənam surəsi: 57)

“Bəyyinə” açıq-aydın bəyanla hidayət etmək mənasını daşıyır və onun vasitəsilə haqq batildən ayrıldığına görə bu kəlmə bəyyinə adlandırılmışdır.وَ کَذَّبْتُمْ بِهِ  (və kəzzəbtum bihi) cümləsindəki “bihi” əvəzlik Qurani-kərimə işarə edir. Ayənin davamına nəzər saldıqda, ayənin ümumi mənası belə olur: Allahın mənim peyğəmbərliyimi təsdiq etdiyi şey Qurandır və siz onu təkzib edirsiniz, başqa bir möcüzə və bəyyinə (açıq-aydın dəlil) tələb edirsiniz ki, nə mən tək başıma onun üzərində ixtiyara malikəm, nə də Rəbbim onun mənə həvalə etməmişdir. Buna görə də, mənimlə sizin arasında razılaşa biləcəyimiz bir şey yoxdur. Çünki mənə verilmiş möcüzələri siz qəbul etmirsiniz, sizin qəbul etdiyiniz şey isə mənə tapşırılmamışdır.

Kafirlərin möcüzə görsələr belə iman gətirməməsi

وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ جَاءَتْهُمْ آيَةٌ لَيُؤْمِنُنَّ بِهَا ۚ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِنْدَ اللَّهِ ۖ وَمَا يُشْعِرُكُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءَتْ لَا يُؤْمِنُونَ

Onlar möhkəm andlarıyla (çox israrla) Allaha and içdilər ki, əgər onlara bir nişanə və möcüzə gəlsə, ona mütləq iman gətirəcəklər. De: “Həqiqətən möcüzələr yalnız Allahın ixtiyarındadır (və mənim ixtiyarımda deyil ki, sizin istəyinizə uyğun bir möcüzə gətirim)”. (Axı) siz nə biləsiniz ki, əgər o da gəlsə onlar (iman gətirəcəklər? Xeyr) iman gətirməyəcəklər!” (Ənam surəsi: 109)

Ayənin mənasından ələ gələn nəticə belə olur: Onlar bacardıqları qədər möhkəm və ciddi andlar içdilər ki, əgər Allah tərəfindən Onun rəsulunun (s) iddiasına və peyğəmbərliyinə dəlalət edən bir möcüzə görsələr, iman gətirəcəklər. De ki, ayələrin və möcüzələrin gətirilməsi mənim əlimdə deyil ki, sizin istəklərinizə cavab verim. Bu işlərin sahibi və hakimi Allahdır.

Möcüzə göstərilmədikdə müşriklərin məsxərəsi

وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ ۚ قُلْ إِنَّ اللَّهَ قَادِرٌ عَلَىٰ أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

(Məkkə müşrikləri) dedilər: “Nə üçün ona Rəbbi tərəfindən bir nişanə və möcüzə nazil olmur?!”. De: “Allah (sizin istədiyiniz qəbildən olan) bir nişanə nazil etməyə qadirdir. Lakin onların çoxu (belə bir möcüzə göndərildikdə onu inkar edəcəkləri təqdirdə başlarına gələcək müsibət və fəlakəti) bilmirlər.” (Ənam surəsi: 37)

Bu ayə müşriklərin sözlərini nəql edir ki, onlar Allah rəsulunu (s) aciz vəziyyətə salmaq məqsədiylə və istehza ilə belə demişdilər: “Niyə Rəbbi tərəfindən ona bir möcüzə nazil olmadı?” Bu ayədə istehza və məsxərə əlaməti müşriklərin “Rəbbimiz tərəfindən” və ya “Allah tərəfindən” ifadələrini işlətmək əvəzinə “Rəbbi tərəfindən” ifadəsini demələridir.

Keçmiş peyğəmbərlərin möcüzələri haqqında xəbərlər və ən böyük möcüzə

وَقَالُوا لَوْلَا يَأْتِينَا بِآيَةٍ مِنْ رَبِّهِ ۚ أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الْأُولَىٰ

(Kafirlər) dedilər: “Nə üçün (Məhəmməd) bizə öz Rəbbi tərəfindən bir ayə və möcüzə gətirmir?” (DeJ Məgər (Quranda) onlara əvvəlki (ilahi) kitablarda (keçmiş ümmətlərin həyatına, küfrləri üzündən düçar olduqları müsibətlərə dair) olanların bəyanı (yaxud açıq-aşkar dəlili) gəlmədimi?! (Taha surəsi: 133)

Bu ayə Məkkə müşriklərinin Qurani-kərimə qarşı ironiya ilə dedikləri sözləri təsvir edir: “Bu Quran, peyğəmbərlik üçün dəlil olan bir nişanə deyil, ona görə də əvvəlki peyğəmbərlərin gətirdiyi nişanələrə (möcüzələrə) bənzər bir nişanə gətirməlidir.” Onların məqsədi Qurani-kərimi təhqir etmək və Allah rəsulunu (s) təklif olunan möcüzəni gətirməkdə aciz qoymaqdır və “...أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ بَیِّنَه"  (əvələm tətihim bəyyinəh...) cümləsi bu etirazın cavabıdır. Başqa sözlə desək, Quranda yer alan əvvəlki peyğəmbərlərin möcüzələri, Peyğəmbərin (s) nübüvvətini sübut etmək üçün ən böyük möcüzədir.