Məzmuna keç

“Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabının etibarlılığı

Viki Cavab saytından

Sual:

“Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabının hədisləri etibarlıdırmı?

Cavab:

“Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabı, şeyx Səduq tərəfindən yazılmış və Şiə məzhəbinin dörd əsas kitabından ikinci kitab kimi bir çox görkəmli şiə alimləri tərəfindən təsdiqlənmişdir[1]. Şiə məzhəbinin dörd əsas kitabı arasında bu kitab, etibar baxımından “Kafi” kitabından sonra gəlir [2]. “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabının müəllifi olan şeyx Səduq, Şiənin ən məşhur fiqh alimlərindən və hədis rəvayətçilərindən biri hesab edilir[3].

Şeyx Səduq “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabını hicri 368-ci ildə Xorasana səfəri zamanı Bəlx şəhərində yazmışdır.

Bu kitab 4 cüzdən ibarətdir və 636 ya 666 fəsil ilə birlikdə 5998 hədisi ehtiva edir. Müəllif, kitabın uzanmasının qarşısını almaq məqsədilə sənədləri (isnadları) birbaşa qeyd etməmiş və onları kitabın sonunda “Məşixə” başlığı altında toplamışdır.

Şeyx Səduq səhlənkarlıq və ya unutqanlıq üzündən 2000-ə yaxın hədisi, ravi və ya Məsumu (ə) qeyd etmədən nəql etmişdir. Tədqiqatçılar bu səbəbdən kitabın 2000-dən çox hədisini (kitabın üçdə birini) mürsəl (isnadı olmayan) hesab edirlər.

Üstünlüklər

Tədqiqatçılar “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabı üçün bəzi üstünlükləri sadalamışlar:

Quran ayələrinə istinad;

Ziddiyyətli hədislərin uyğunlaşdırılması;

Hədislərin təfsiri və aydınlaşdırılması;

Sənədə diqqət etmək;

Fərqli hədislərə, nəql və nüsxələrə önəm vermişdir;

Teoloji və mərifətlə bağlı nəzərlərin izahı.

“Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabının əhəmiyyəti

Şeyx Səduqun “Mən la yəhzuruhul-fəqih” (yəni “Fəqih bir şəxsin yanında olmayanda) kitabı şeyx Səduq tərəfindən yazılmış və Şiə məzhəbinin dörd əsas kitabından (Kütüb-i Ərbəə) ikincisi hesab olunur.[1] “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabı şiələrin ən mötəbər hədis kitablarından biri və şiə dini hökmləri haqqında etibarlı elmi mənbə hesab olunur. Bu kitab şiə alimləri tərəfindən diqqət və istinad mövzusu hesab edilmişdir.[2]

Seyid İbn Tavus “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabını çox etibarlı və güvənilən adlandırmışdır [3]. Mühəddis Nuri isə qeyd edir ki, bu kitab “Kafi”-dən sonra Şiə məzhəbinin ən doğru və möhkəm hədis kitabıdır[4]. Bəzi Şiə alimləri, şeyx Səduqun mövqeyinə və onun “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabındakı rəvayətlərin etibarlılığına dair ifadələrinə əsaslanaraq, kitabın bütün hədislərinin səhih olduğunu və hər dövr üçün etibarlı sayıldığını qeyd edirlər[5].

Müəllifin etibarlılığı

Şeyx Səduq (305-381 hicri) Şiə fiqhinin və hədis elminin ən tanınmış alimlərindən biri hesab edilir[6]. Onun etibarı, Şiə alim və fəqihləri tərəfindən ona göstərilən hörmət və böyük dəyərdən irəli gəlir[7]. Nəcaşi, şeyx Səduqu Şiənin böyük fəqihi və Xorasanın tanınmış və seçilmiş şəxsiyyətlərindən biri kimi qeyd edir [8]. Şeyx Tusi isə şeyx Səduqu hədisləri qoruyan, fiqh və rical elmi haqqında məlumatlı və hədisşünas bir alim olaraq qeyd edir [9].

Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Əli ibn Hüseyn ibn Musa ibn Babəveyh Qumi, daha çox şeyx Səduq kimi tanınır, 4-cü əsrin (hicri) böyük alimlərindəndir. Onun atası, şeyx əl-Qumiyyin adı ilə tanınan Qum alimi idi. Bəzi mənbələrə görə, şeyx Səduq imam Zamanın (ə.c) duası ilə doğulmuşdur [10]. Şeyx Səduq elm almaq məqsədilə müxtəlif şəhərlərə səyahət etmişdir[11]. Şeyx Səduqa təxminən 300 elmi əsər aid edilmişdir. “Mən la yəhzuruhul-fəqih”, “Məani al-Əxbar”, “Uyun-əxbar ər-Rza”, “əl-Xisal”, “İlal əş-Şərai” və “Sifat əş-şiə” onun əsas əsərlərindən hesab edilir[12].

Xüsusiyyətləri

Şeyx Səduq “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabını hicri 368-ci ildə Xorasan bölgəsinə səfəri zamanı Bəlx şəhərində yazmışdır. Məşhur bir şəxs, Məhəmməd ibn Zəkəriyyə Razinin “Mən la yəhzuruhut-təbib” (yəni Həkim bir şəxsin yanında olmayanda) adlı kitabına işarə edərək, şeyx Səduqdan Şiə fiqhi mövzularında müxtəlif məsələləri əhatə edən bir kitab yazmağı və ona “Mən la yəhzuruhul-fəqih” adını verməyi xahiş edir. Bu kitabın məqsədi, fəqihə birbaşa müraciət etmək mümkün olmadığı halda, etibarlı bir mənbə kimi istifadə olunması idi.[13]

“Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabı 4 cilddən ibarətdir və 636 və ya 666 fəsli, ümumilikdə 5998 hədisi əhatə edir.[14]

Şeyx Səduq, kitabın çox uzanmasının qarşısını almaq üçün hədislərin sənədlərini qeyd etməmiş və bunun əvəzinə kitabın sonunda geniş bir fəslə “Məşixə” adı altında sənədləri toplamışdır. Bu məşayix, şeyx Səduqun sənədlərin raviləri haqqında verdiyi qiymətləndirmələrə görə, Şiə rical elminin ən qədim mənbələrindən biri hesab edilir[15]. Lakin, məşayix hissəsində şeyx Səduq təxminən 120 raviyə olan sənəd yolunu unutqanlıq və ya diqqətsizlikdən qeyd etməmişdir. Bundan əlavə, təxminən 2000 hədisi ravi və ya məsum (ə) adı olmadan yazmışdır. Tədqiqatçılar hesab edir ki, bu səbəbdən kitabdakı 2000-dən çox hədis (kitabın üçdə biri) mürsəldir. Bu problemi həll etmək üçün müxtəlif təkliflər irəli sürülmüşdür[16].

Şeyx Səduq “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabı üçün dörd əsas xüsusiyyəti vurğulamışdır:

1.     Kitabdakı məlumatlar onun fiqhi fətvalarını əks etdirir;

2.     Kitabdakı hədislər onun nəzərində düzgündür;

3.     Kitabın məzmununu Allah qarşısında özünə höccət saymışdır;

4.     Kitabdakı bütün hədislər etibarlı və mötəbər mənbələrdən götürülmüşdür. [17]

Üstün cəhətləri

Bəzi tədqiqatçılar “Mən la yəhzuruhul-fəqih” kitabının aşağıdakı üstün cəhətlərini qeyd etmişlər:

1.     Quran ayələrinə istinad etməsi;

2.     Ziddiyyətli hədislər arasında uyğunluq yaratması;

3.     Hədislərin izahı və aydınlaşdırılması;

4.     Sənədin əhəmiyyətinə diqqət yetirməsi;

5.     Hədislər arasında fərqliliklərə, nəqllərə və nüsxələrə diqqət yetirilməsi;

6.     Teoloji və mərifətlə bağlı mövzulara işarə etməsi;

7.     Kitabın məzmununda tarixi məsələlərin əks olunması;

8.     Ədəb, əxlaq, dua və ziyarət mövzularında hədislərin əks olunması.[18]

Mənbələr

  1. ↑ 1,0 1,1 Nəsiri, Əli, Şiə və Əhli-Sünnə Hədis Məcmuələri ilə tanışlıq, Qum: Beynəlxalq Tərcümə və Nəşr Mərkəzi, Əl-Mustafa (s), 1398 h.ş, s. 73.
  2. ↑ 2,0 2,1 Hüccət, Hadi, Şiə Hədis Məcmuələri, Tehran: Səmt Nəşriyyatı, Quran və Hədis Universiteti, 1398 h.ş, s. 88.
  3. ↑ Seyid İbn Tavus, Əli ibn Musa, Kəşfül-Məhəccə lisəmərat əl-Məhəccə, Nəcəf: Əl-Heydəriyyə Nəşriyyatı, 1370 h.q, s. 122.
  4. ↑ Nuri, Həsən ibn Məhəmmədtəqi, Xatəmətül-Müstədrək əl-Vəsail, Qum: “Alul-Beyt (ə) liəhya ət-təras” müəssisəsi, 1416 h.q, c. 4, s. 229.
  5. ↑ Hurr Amili, Məhəmməd ibn Həsən, Vəsailüş-Şiə, Beyrut: “Alul-Beyt (ə) liəhya ət-təras” müəssisəsi, 1413 h.q, c. 20, s. 62.
  6. ↑ Nəsiri, Şiə və Əhli-Sünnə Hədis Məcmuələri ilə tanışlıq, s. 74.
  7. ↑ Hüccət, Şiə Hədis Məcmuələri, s. 80.
  8. ↑ Nəcaşi, Əhməd ibn Əli, Rical ən-Nəcaşi, Qum: İslam Nəşriyyat Mərkəzi, 1416 h.q, s. 276.
  9. ↑ Tusi, Məhəmməd ibn Həsən, Rical ət-Tusi, təhqiq: Cavad Qəyyumi, Qum: İslam Nəşriyyat Mərkəzi, 1415 h.q, s. 439.
  10. ↑ Tusi, Məhəmməd ibn Həsən, Rical ət-Tusi, təhqiq: Cavad Qəyyumi, Qum: İslam Nəşriyyat Mərkəzi, 1415 h.q, s. 439.
  11. ↑ Şeyx Səduq, Mən la yəhzuruhul-fəqih, təhqiq: Əli Əkbər Ğaffari, Qum: İslami Nəşriyyat mərkəzi, 1413 h.q, mühəqqiqin ön sözü, c. 1, s. 6.
  12. ↑ Hüccət, Şiə Hədis Məcmuələri, s. 81-83.
  13. ↑ Səduq, Mən la yəhzuruhul-fəqih, c. 1, s. 2-3.
  14. ↑ Bəhrani, Yusif ibn Əhməd, Ləv-ləvətül-Bəhreyn, Nəcəf: Dar əl-Noman, 1386 h.q, s. 395.
  15. ↑ Nəsiri, Şiə və Əhli-Sünnə Hədis Məcmuələri ilə tanışlıq, s. 86.
  16. ↑ Nəsiri, Şiə və Əhli-Sünnə Hədis Məcmuələri ilə tanışlıq, s. 96-97.
  17. ↑ Şeyx Səduq, Mən la yəhzuruhul-fəqih, c. 1, s. 3.
  18. ↑ Nəsiri, Şiə və Əhli-Sünnə Hədis Məcmuələri ilə tanışlıq, s. 88-96.
Mənbə — "https://az.wikipasokh.com/index.php?title=“Mən_la_yəhzuruhul-fəqih”_kitabının_etibarlılığı&oldid=747"