Ərbəin hansı gündür?
Sual: Ərbəin hansı gündür? Ərbəin ziyarəti, habelə bu ziyarət üçün piyada getmək müstəhəbdirmi?
Cavab: Ərbəin günü, 61-ci hicri ilində Muhərrəm ayının 10-da şəhid olmuş İmam Hüseynin (ə) şəhadətinin qırxıncı günüdür. Şiə toplumunda hər ilin bu günü böyük hörmətlə yad edilir və bu gündə o Həzrətə (ə) əza saxlanılır. Ərbəin günü İmam Hüseyni (ə) ziyarət etmək tövsiyə olunmuşdur.
Bəzi tarixi mənbələrə görə, Kərbəla əsirləri Ərbəin günü İmam Hüseynin (ə) məzarını ziyarət etmişlər. Lakin bəzi tarixçilər və alimlər, o cümlədən Şəhid Mütəhhəri bu fikri doğru hesab etməmişlər. Tarixi kitabların yazdığına əsasən, Peyğəmbərin (s) səhabəsi olan Cabir ibn Abdullah Ənsari ilk Ərbəin günündə İmam Hüseynin (ə) qəbrini ziyarət etmişdir. Buna görə də, Ərbəin, şiələr üçün əhəmiyyətli bir gün hesab olunur. Ərbəin günündə İmam Hüseynin (ə) hərəmini ziyarət etmək və əzadarlıq etmək şiələrin dini ayinlərindən və adətlərindən birinə çevrilmişdir.
Bəzi rəvayətlərdə İmam Hüseyni (ə) piyada ziyarət etməyin fəzilət və savabı da qeyd olunmuşdur.
Kərbəla Əsirlərinin ilk Ərbəində qayıdışı
Son dövrlərdə bəzi şiə təqdiqatçı alimləri Kərbəla əsirlərinin İmam Hüseynin (ə) şəhadətinin ilk ərbəinində Kərbəlada o həzrətin məzarını ziyarət etməsi məsələsinə şübhəylə yanaşmışlar. Bunun əksinə olaraq, bəzi alimlər isə, bu şübhəni aradan qaldırmağa və ilk Ərbəin ziyarətini isbat etməyə çalşmışlar. Bir çox qədim mənbələrdə bildirilən şey budur ki, bu gündə İmam Hüseynin (ə) başı bədəninə birləşdirilir.[1]
Bəzi alimlər, o cümlədən Şeyx Bəhainin fikrinə görə, İmam Hüseynin (ə) ailəsi, yəni əsirlər karvanı Səfər ayının 20-də, yəni Ərbəin günü Şamdan Kərbəlaya çatır. Seyid ibn Tavus ömrünün sonlarında yazdığı əsərində bu məsələni rədd etmişdir. Bu məsləni inkar edənlər arasında Əllamə Məclisi, Mirza Hüseyn Nuri, Şeyx Abbas Qumi, Əbul Həsən Şərani, Seyid Cəfər Şəhidi və Şəhid Mütəhhəri kimi alimlər yer almaqdadır.[2] Şeyx Tusi və Şeyx Müfid isə əsərlərində İmam Hüseynin (ə) ailəsinin Şamdan Mədinəyə getdiyini qeyd etmişlər.[3]
Bu hadisəni inkar edənlər qeyd edirlər ki, əsirlərin bir müddət Kufədə saxlanıldıqdan sonra Şama getmələrini, bu səfər əsnasında sərf olunan zamanı və Şamda bir ay qaldıqdan sonra geri qayıtmaq üçün lazım olan vaxtı nəzərə aldıqda, İmam Hüseynin (ə) ailəsinin Ərbəin günündə Kərbəlaya və ya Mədinəyə çatmaları mümkün görünmür.
Seyid Məhəmmədəli Qazi Təbatəbai “Təhqiq dər bareye əvvvəlin ərbəine seyyidiş-Şuhəda” (Seyidüş-Şühədanın İlk Ərbəininə dair Tədqiqat) adlı kitabında əsirlərin ilk Ərbəində Şamdan Kərbəlaya qayıtmasının qeyri-mümkün olmadığını isbat edir.[4] Bəzi tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, əldə olan bütün dəlil və sübutlara əsaslanaraq İmam Hüseynin (ə) ailəsinin Ərbəin günü Kərbəlaya gəlişini təsdiqləyə, habelə Cabir və yoldaşlarının Əhli-Beyt (ə) karvanı ilə Kərbəlada görüşüb matəm saxladığını bildirənlərin fikrini qəbul edə bilərik. Ayətullah Nasir Məkarim Şirazi isə məsafənin böyük olmasını inkar edərək, bildirir ki,əgər yüz minlik bir ordunu on gün ərzindəKufəyə çatdırmaq mümkünsə, kiçik bir karvanın 12 gündə Kərbəlaya çatması da mümkündür və bu heç də çətin bir şey deyil.[5]
Cabir ibn Abdullah Ənsari: İlk Ərbəin Ziyarətçisi
Ərbəin ziyarətinin əhəmiyyətli olmasının səbəblərindən biri odur ki, Peyğəmbər (s) səhabəsi olan Cabir ibn Abdullah Ənsari Mədinədən Kərbəlaya gəlib İmam Hüseynin (ə) məzarını ziyarət etmişdir. Onu İmam Hüseynin (ə) qəbrini ziyarət edən ilk şəxs hesab edirlər.[6]
Tarixi mənbələrdə Cabirin İmam Hüseynin (ə) qəbrini ziyarət etməsi iki fərqli formada bəyan olunmuşdur.
Birincisini şiə tarixçisi Təbəri bəyan etmişdir. O, Cabirin Ətiyyə Əvfi ilə birlikdə ziyarətini geniş formada və sənədə əsaslanaraq nəql etmiş, lakin bu rəvayətdə Cabirin İmam Hüseynin (ə) ailəsi ilə görüşməsindən heç bir söz açmamışdır.İkincisini isə, Seyid İbn Tavus bəyan etmişdir. O, Cabirin ziyarətinə qısa şəkildə toxunmuş, habelə Ətiyyədən heç bir söz açmadan, Cabirin Şamdan qayıdan Əhli-Beyt əsirləri ilə görüşdüyünü qeyd etmişdir.[7]
Ərbəin Ziyarətinin Müstəhəb Olması
Ərbəin günündə şiələrin adətlərindən biri də İmam Hüseyni (ə) ziyarət etməkdir. Ərbəin məsələsində daha da önəmli olan məsələlərdən biri, İmam Həsən Əskəridən (ə) nəql olunan bir hədisdə öz əksini tapmışdır. Beləki, Həzrət (ə) möminin beş əlamətindən birinin Ərbəin ziyarəti olduğunu bəyan etmişdir.[8] Bu hədis dua mənbələrində gələn Ərbəin ziyarətindən əlavə, İmam Hüseynin (ə) Ərbəinini və o günün əzəmətlə yad edilməsini açıq şəkildə bəyan edən yeganə sənəddir. Şeyx Tusi də öz növbəsində Ərbəin günündə İmam Hüseynin (ə) ziyarətinin müstəhəb olduğunu qeyd etmişdir.[9]
Ərbəin ziyarətinin müstəhəb olmasının başqa bir səbəbi də, ilk Ərbəin günü Peyğəmbərin (s) yaxın səhabəsi Cabir ibn Abdullah Ənsarinin İmam Hüseynin (ə) qəbrini ziyarət etməsidir.[10] Tarixi sənədlərə əsasən, ilk Ərbəində İmam Hüseyni (ə) ziyarət edən birinci şəxs məhz Cabir ibn Abdullah Ənsari olmuşdur. Daha sonraƏhli-Beyt (ə) imamları əllərinə keçən hər fürsətdə insanları İmam Hüseynin (ə) ziyarətinə təşviq etmiş və beləcə ilk ziyarətin baş tutduğu bu günü, İmam Hüseynin (ə) ziyarətinin müstəhəb olduğu bir gün kimi elan etmişlər.[11]
Həmçinin İmam Sadiq (ə) Ərbəin ziyarətini Səfvan ibn Mehran Cəmmala öyrətmiş və bu ziyarətdə Ərbəin gününün anılmasını açıq şəkildə qeyd edilmişdir. Əllamə Məclisinin fikrincə, rəvayətlərdə Ərbəin ziyarətinin müstəhəb olmasının dəqiq səbəbi açıqlanmamışdır.[12] İmam Səccadın (ə) Ərbəin günü İmam Hüseynin (ə) başını bədəninə qaytarması və həmçinin digər şəhidlərin başlarının da geri qaytarılması, Ərbəin gününü və həmin gündə edilən ziyarətin əhəmiyyətini daha da artıran amillərdən sayılır.[13]
Ərbəin yürüşü
İmam Hüseynin (ə) hərəmini ziyarət etməyin savabı və əhəmiyyəti haqqında çoxlu rəvayətlər nəql edilmişdir.[14] “Kamiluz-Ziyarət” kitabında İmam Hüseynin (ə) ziyarətinə piyada getməyin fəzilətinə dair çox sayda hədis mövcuddur. Ancaq Ərbəin üçün xüsusi olaraq piyada getməkdən bəhs edilməmişdir. Bu kitabdakı bir hədisdə belə deyilir: “Hər kim piyada olaraq İmam Hüseynin (ə) qəbrini ziyarət etsə, Allah-taala onun atdığı hər addım üçün ona min savab yazar, min günahını silər və onun dərəcəsini min pillə yüksəldər.”[15]
Ərbəin ziyarətinə piyada getmək,xüsusilə Nəcəf-Kərbəla yolu boyunca piyada hərəkət etmək, bəzi din alimlərinin qoyduqları ənənəyə əsaslanır. Beləki, Mühəddis Nuri, Seyyid Möhsin Əmin Amuli, Şeyx Məhəmmədhüseyn Ğərvi İsfahani və Mirzayi Naini bu mərasimdə iştirak edən alimlərdən olmuşlar.[16]
Bəzi mənbələrdə İmamların (ə) sağlığında ziyarət məqsədilə piyada getməkdən bəhs olunmuşdur. Lakin məşhur rəyə əsasən, bu ənənənin tarixi təxminən 13-cü əsrin ortalarına gedib çıxır və şiə alimlərindən Şeyx Mürtəza Ənsari bu ənənənin əsasını qoyanlardan hesab edilir.[17]
Şiələrin Ərbəin Mədəniyyəti və Adət-ənənələri
Ərbəin gününü anmaq şiələr arasında, xüsusəndə iranlılar arasında geniş yayılmış ənənələrindən biridir. Məscidlərin, hüseyniyyələrin və mərasim yerlərinin qara rəngə bürünməsi, İmam Hüseyn (ə) bayraqlarının və Möhtəşəm Kaşaninin şeirləri yazılmış lövhələrin qapı və divarlara asılması, eləcə də Aşura Ziyarətinin oxunması, İmam Hüseynin (ə) Ərbəin mərasimində ən çox yayılan adətlərdəndir. Ərbəin gününün yad edilməsi şiələr üçün o qədər önəmli bir məsələdir ki, bu məzhəbin mühüm kitablarından sayılan Şeyx Tusinin “Təhzibul-Əhkam” və İbn Tavusun “İqbalul-Əmal”ında bu günə dair xüsusi ibadətlər və əməllər qeyd olunmuşdur.
Günü bu gündə bu münasibətlə rövzə məclisləri təşkil olunur, mərsiyələr oxunub,sinələr vurulur və mərasimin sonunda əzadarlara ehsan paylanılır. Qədimdə İranın bəzi məntəqələrində bu gün şəbihlər də təşkil olunardı.[18]
Mənbələr
- ↑ Möhsin Rəncbər, İmam Hüseynin(ə) Ərbəini barəsində Təhqiqat, İslam Tarixi Təhqiqat Güzgüsündə, İmam Xomeyni (r.ə) elmi-təhqiqat müəssisəsi, Nömrə 5, s.6
- ↑ Mürtəza Mütəhhəri, Həmaseye Hüseyni, c.3, s. 11
- ↑ Möhsin Rəncbər, İmam Hüseynin(ə) Ərbəini barəsində Təhqiqat, İslam Tarixi Təhqiqat Güzgüsündə, İmam Xomeyni (r.ə) elmi-təhqiqat müəssisəsi, nömrə 5, s.6
- ↑ Rəsul Cəfəriyan, Ərbəinin Yad Edilməsinin Dəlili Nədir? Baztab Əndişe, 1386 h.ş, nömrə 84
- ↑ Nasir Məkarim Şirazi, Aşura (Kökləri, Hədəfləri, Hadisələri və Nəticələri), s. 634
- ↑ Məhəmməd ibn Həsən Tusi, Misbahul-Müctəhid, s. 787 və 788, Rəsul Cəfəriyana istinadən, Ərbəinin Yad Edilməsinin Dəlili Nədir? baztabe əndişe, 1386 h.ş, nömrə 84
- ↑ Möhsin Rəncbər, İmam Hüseynin(ə) Ərbəini barəsində Təhqiqat, İslam Tarixi Təhqiqat Güzgüsündə, İmam Xomeyni (r.ə) elmi-təhqiqat müəssisəsi, nömrə 5, s.6
- ↑ Məhəmməd Müfid, Kitab əl-Məzar, Qom, Şeyx Mufidin minilliyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans, çap əvvəl, 1413 h.q, bab 23, Ərbəin Ziyarətinin fəziləti babı,s. 53, hədis.1; Məhəmməd Tusi, Təzhibul-Əhkam, Tehran, Darul-kutubil-İslamiyyə, dördüncü çap, 1407 h.q, c. 6, s. 52
- ↑ Məhəmməd Tusi, Misbahul-Müctəhid və Silahul-Mutəəbbid, Beyrut, Şiə Fiqhi NƏşriyyatı, birinci çap, 1411 h.q, c.2, s. 788
- ↑ Məhəmməd Hadi Mərifət, Təfsir və Müfəssiran, c.2, s. 269
- ↑ Rəsul Cəfəriyan, Ərbəinin Yad Edilməsinin Dəlili Nədir? Baztab Əndişe, 1386 h.ş, nömrə 84
- ↑ Möhsin Rəncbər, İmam Hüseynin(ə) Ərbəini barəsində Təhqiqat, İslam Tarixi Təhqiqat Güzgüsündə, İmam Xomeyni (r.ə) elmi-təhqiqat müəssisəsi, Nömrə 5, s.6
- ↑ Nasir Məkarim Şirazi, Aşura (Kökləri, Hədəfləri, Hadisələri və Nəticələri), s. 634
- ↑ Şeyx Səduq, “Səvabul-əmal və iqabul-əmal” kitabının tərcüməsi, Möhsin Kazeminin tərcüməsi, s. 166 və 193
- ↑ İbn Quliveyh Qumi, “Kamiluz-ziyarat” kitabının tərcüməsi, Seyid Məhəmməd Cavadın tərcüməsi, s. 435
- ↑ Cavad Muhəddəsi, Fərhənge ziyarat, s. 250. Be nəql əz Abdurrəhim Abazəri, Dəyərli alimlərin sözlərində və rəftarında Ərbəin gününün piyada yürüşü, Ziyarət mədəniyyəti jurnalı, Dey ayı, 1392 hicri şəmsi, nömrə 19-20.
- ↑ Peyman İshaqi, Ərbəin yürüşü, Şiənin əza mədəniyyətində, Tehran, xeymə, 1395 h.ş.
- ↑ Mina Əhmədyan, Ərbəin, İran Xalqı Mədəniyyəti Ensklopediyası, Dairatul Məarif İslam məkəzi, c.2, s. 76