İslamda qadının iqtisadi müstəqilliyi (Yəni, iqtisadi baxımdan heç kimdən asılı olmaması)

Sual : İslam dini qadının iqtisadi cəhətdən müstəqil olmasını qəbul edirmi?

Cavab: İslam dini qadınları öz əmlakının sahibi hesab edir. İslam dinində qadın və kişinin bərabərliyi həm dəyər, həm də hüquqi prizmadan əsaslı prinsiplərdən hesab olunur. Bu prinsiplərdən biri iqtisadi hüquq, mülkiyyət hüququ və iqtisadi cəhətdən müstəqillikdir. İslam və Quran nöqteyi-nəzərindən qadın istər ana, istər həyat yoldaşı və istərsə də, qız övladı olsun, mütləq şəkildə və heç bir qeydsiz-şərtsiz mülkiyyət hüququna və iqtisadi müstəqilliyə sahibdir. Çünki islam dininə görə hər bir şəxs öz işinin və qazancının həqiqi sahibi sayılır.

Quran baxımından

İslam dini on dörd əsr bundan əvvəl kişi və qadının mülkiyyət hüququnu və iqtisadi baxımdan onların müstəqil olmasını rəsmi şəkildə qəbul etmişdir. Qurani-Kərimdə qadının (öz əlinin zəhməti ilə) qazandığının (qazancının) həqiqi sahibi olduğu qeyd edilir və belə buyurulur:

لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ

“Kişilərin qazandıqlarından (əldə etdiklərindən) payları vardır. Həmçinin, qadınların da qazandıqlarından payları vardır.”

İqtisadi, əmlak müstəqilliyi və mülkiyyət hüququna görə, qadın azad şəkildə iqtisadi fəaliyyət göstərə və bu fəaliyyətdən əldə olunan qazancı özünə aid edə, habelə, evdən kənarda (cəmiyyətdə) da, gəlir gətirən iqtisadi işlərlə məşğul ola bilər. Ayənin də açıq şəkildə qeyd etdiyi kimi, Quranda qadınların iqtisadi müstəqilliyi mütləq şəkildə, yəni qarşı tərəfin qadın, həyat yoldaşı və qız övladı olmasından və ailədəki hüquqi mövqeyindən asılı olmayaraq və heç bir şərt qeyd edilmədən qəbul edilmişdir. Bundan başqa, ayənin qeydsiz-şərtsiz (mütləq) olması qadınların da kişilər kimi öz qazanc və gəlirinin həqiqi sahibi olduqlarını göstərir.

Miras və başqa hüquqlar

Qadının iqtisadi cəhətdən müstəqilliyini göstərən nümunələrdən biri də İslam dinində mülkiyyət hüququ kimi tanınan vərəsəlik hüququna sahib olmasıdır. Qadının vərəsəlik hüququna sahib olması, İslam dini zühur etdiyi zaman cahil ərəblər arasında və hətta yaxın keçmişdə sivil cəmiyyətlərdə də mövcud olmuşdur. İslam dini və Qurani-Kərim bu hüququ qadınlar üçün dəqiqliklə elan edir və “Nisa” (Qadınlar) surəsində buyurulur :

لِّلرِّجَالِ نَصیِبٌ مِّمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِیبٌ مِّمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ

“Kişilərin ata, ana və yaxın qohumlarının qoyub getdiklərində payları vardır. Qadınların da ata, ana və yaxın qohumlarının qoyub getdiklərində payları vardır”. (2)

Odur ki, qadın da kişi kimi istər işləyib qazanc əldə edə və istərsə də, vərəsəlik vasitəsilə mülkiyyətə sahib ola bilər. Bu mülkiyyətin həqiqi və müstəqil sahibi də qadının özüdür. Bundan başqa, qadın mehriyyə, əvəzedici və əvəzedilməz hədiyyələr vasitəsilə də hər hansı əmlaka sahib ola bilər və həmin əmlakda qadının müstəqil mülkiyyət hüququ vardır.

Əslində İslam dini qadının əleyhinə və kişinin lehinə, ya da ki, kişinin əleyhinə və qadının lehinə qanun yaratmaq istəməmişdir. İslam dininə görə qadın ilk öncə bir insandır və insan olduğu üçün onun da fitrətində mal-mülkə və müstəqilliyə meyl vardır. Bundan əlavə, İslam dininin qadının iqtisadi müstəqilliyini tanımasında əsas amil İslamın insansevərliyi, ilahi və insani ədalətə sahib olan özəlliyidir. İslam qadına iqtisadi müstəqillik tanıdı, amma Vill Durantın dediyinə əsasən, ailənin əsaslarını zədələmədi və uçurmadı. Belə ki, qadınları öz həyat yoldaşlarının və qızları da atalarının əleyhinə üsyan etməyə vadar etmədi. İslam bu iki ayə ilə xətərsiz, zərərsiz və dinc şəkildə böyük bir sosial inqilab etdi. İslam qadını iqtisadi cəhətdən kişidən asılı olmaqdan, evdən kənarda işləməkdən azad etdi və ailənin sosial büdcəsinin təminini kişidən tələb etməklə qadının öhdəsindən özünün və ailəsinin xərcini ödəmək kimi hər növ məcburiyyəti götürdü. İslam dininə görə qadın özünün təbii insani meylinə əsasən sərvət toplamaq, onu artırmaq və qorumaq kimi haqqa sahib olduqda, yaşayış çətinliyi onu təzyiq altında saxlamır, qürur və gözəlliyini də əlindən almır. (3)

Mürtəza Mütəhhəri qadının nəfəqəsinin vacibliyi, onun daha artıq sərvətə olan ehtiyacı və bu sərvətin qadının ixtiyarında olması haqqında yazır :

“Qadının sərvətə olan ehtiyacı kişidən daha çoxdur. Dəbdəbə, bər-bəzək qadının həyatının bir hissəsi və əsas ehtiyaclarındandır. Bir qadının normal yaşayışında dəbdəbə və özünü bəzəməyə olan xərci bir neçə kişinin xərcinə bərabərdir. Bər-bəzəyə olan rəğbət özü-özlüyündə qadında müxtəliflik və məşğuliyyət yaratmışdır. Bir kişi bir paltarı köhnələnə və cırılana qədər istifadə edirsə, bir qadın bir paltarı yeni sayılana qədər istifadə edir. Qadının qazanc əldə etmək və sərvət toplamaq üçün fiziki gücü kişiyə nisbətən daha azdır, lakin buna baxmayaraq, qadının xərci kişinin xərcindən dəfələrlə çoxdur.” (4)

Mülki hüquq və qadınların işləmək hüququ

İran İslam Respublikasının Mülki məcəlləsinin 1117-ci maddəsində qadının işləməsinin məhdudiyyəti haqqında qeyd olunur ki, “qadının həyat yoldaşı onun (qadının), ailənin məsləhəti və qadının ləyaqətilə ziddiyyət təşkil edən peşə sənətini qadağan etmək hüququna sahibdir.”.Bunun qadının mülkiyyət və iqtisadi müstəqillik hüququ ilə heç bir ziddiyyəti yoxdur, əksinə qadının işləmək hüququna aid olan bir məsələdir. Qadın və kişinin mülkiyyət hüququ haqqında konstitusiyanın 29-cu bəndində deyilir: “Hər kəs öz qazancının qanuni sahibidir və heç kəs bu hüquqa sahib olduğu üçün başqasını qazanc əldə etmək imkanından məhrum edə bilməz.”

Əlavə məlumat üçün müraciət edin:

1. Cavadi Amuli, Abdullah, “Qadın cəlal və camal güzgüsündə”, Tehran, “Rəca” mədəni nəşr mərkəzi, 1995

2. Mehdi Mehrizi, “İslamda qadının şəxsiyyəti və hüquqları”, Tehran, Birinci mədəni və elmi nəşriyyatçılar şirkəti, 2006

3. Həmid Kərimi,  “Qadın və kişi: Oxşarlıq, bərabərlik, yoxsa uyğunluq?”, Qum, “Hacir” nəşriyyatı, 2012

4. Mürtəza Mütəhhəri,  “İslamda qadın hüquq sistemi”, “Sədra” nəşriyyatı, 2000

5. Zəhra Əzimi, “İslamda qadının hüquqlarına bir baxış”, Qum, Radio və Televiziya İslami araşdırmalar mərkəzi, 2007

Dipnotlar:

1-     “Nisa” surəsi, ayə 32

2-    “Nisa” surəsi, ayə 7

3-    Mürtəza Mütəhhəri, “İslamda qadın hüquq sistemi”, s. 203

4-    Mürtəza Mütəhhəri, “İslamda qadın hüquq sistemi”, s. 209

İstifadə olunmuş ədəbiyyat