İslamda cihadın (müharibənin) növləri
Sual: İslamda müharibənin (cihadın) növləri hansılardır?
Cavab: İslamda cihadın bir çox növləri vardır, onların əksəriyyəti məsum imamın və ya onun canişininin icazəsi ilə həyata keçirilir. Cihad bəzən daxili düşmənlərlə, o cümlədən, dövlət əleyhinə üsyan edənlər və münafiqlərlə mübarizə üçün və bəzən də xarici düşmənlər – müşriklər və kafirlərlə müharibə etmək üçün baş verir.
“Qurtuluş cihadı” və ya başqa sözlə, “yardım (cihadı) müharibəsi” başqaları tərəfindən zülmə və təcavüzə məruz qalan insanları müdafiə etmək deməkdir. Bu cihad zəif möminlərin azadlığı üçün həyata keçirilir.
“Müdafiə cihadı” isə cihadın başqa bir növüdür. Müsəlmanlara və ya İslam torpaqlarına hücum edən hər hansı bir şəxs və ya qrupla bacardıqları qədər mübarizə aparmaq və onlara təslim olmamaq bütün müsəlmanların vəzifəsidir. Bu cür cihad (müharibə) növü “müdafiə” və ya “müdafiə cihadı” adlanır. Müdafiə cihadında imamın icazəsinə ehtiyac yoxdur.
Müşrik və kafirlərlə müharibə
Allah Quranda müşriklər[1] və kafirlərə[2] qarşı cihad etməyi əmr etmişdir.
Müşriklərlə müharibə həqiqətdə insanlığın, insan azadlığının müdafiəsi və həmçinin, zülm və zorakılığın aradan qaldırılması deməkdir. Küfr, ateizm və Allaha qarşı şirk bəşəriyyətin azğınlığına səbəb olan amillər kimi tanıtdırılmışdır və bu da zülmə və digər hər cür pisliklərə və fitnələrə yol açır.[3]
Cihad mövzusunda “kafir” mənasını “hərbi kafir” kimi qəbul etmişlər; yəni səmavi və ilahi dinlərdən heç birinə sahib olmayan şəxs deməkdir. “Hərbi kafirlərlə” cihada “Dəvət cihadı” və ya “İbtidai cihad” da deyilir. Hərbi kafirlə cihadda adil imamın olması zəruridir.[4]
Kitab əhli və münafiqlərlə müharibə
Kitab əhli dedikdə Yəhudilər, Xristianlar, Zərdüştlər və Sabiilər nəzərdə tutulur. Bunlar təslim olub cizyə verməyənə qədər onlarla döyüşmək vacibdir.[5]
Bu haqda çoxlu ayələr var. “Tövbə” surəsinin 29-cu ayəsində buyurulur: “Kitab əhlindən Allaha və qiyamət gününə iman gətirməyən, Allahın və Peyğəmbərinin haram buyurduqlarını haram bilməyən və haqq dini (İslamı) qəbul etməyənlərlə zəlil vəziyyətə düşüb öz əlləri ilə cizyə verincəyə qədər vuruşun.”[6]
Kitab əhli ilə döyüşün də bəzi şərtləri olduğu bildirilir. Qəməri təqvimlə yeddinci əsrdə yaşamış görkəmli şiə fəqihi Mühəqqiq Hilli “Şərayiul-İslam” kitabında qeyd edir ki, kitab əhli ilə cihad adil imam və ya onun nümayəndəsinin əmri ilə həyata keçirilməlidir.[7] Şəhid Mütəhhəri də öz kitablarında qeyd edir ki, kitab əhli ilə müharibədə şərt qarşı tərəfin müharibəyə başlaması və ya islami dəvətin yayılmasına maneə yaratmasıdır.[8]
Münafiqlər isə başqa bir dəstədir ki, onlarla da vuruşmaq əmr edilmişdir. Allah-taala Peyğəmbərə (s) xitab edərək münafiqlərə qarşı cihad etməyi əmr edir və onların yerlərinin cəhənnəm olduğunu bildirir.[9]
“Bəğy əhli” ilə müharibə
“Bəğy əhli” hökumətə qarşı üsyan edən şəxslərə deyilir. “Bəğy əhli” ilə cihad, əslində, müsəlmanlara və hökumətə qarşı üsyankarlarla müharibə etmək deməkdir.[10]
Müsəlman tədqiqatçı Cəlaləddin Farsi “Bəğy əhlinin” tərifində yazır: “Bəğy əhli” bir qrup müsəlmandır ki, öz istəklərini qanuni yollarla əldə edə və ya saxlaya bilmədikləri üçün müsəlmanlara qarşı silahlı təcavüzə əl atırlar.[11]
Müasir şiə müctəhidlərindən olan Ayətullah Xoyi Bəğy əhlini iki qrup hesab edir:
1. İmama qarşı üsyan edənlər. Bu halda, onlar ilahi əmrə təslim olub imamın itaətini qəbul edənə qədər möminlərin onlarla müharibə aparması vacibdir.
2. Bəğy əhli hesab edilən ikinci dəstə isə müsəlmanlardan olan bir qrupdur ki, digər bir tayfaya təcavüz etmişdir. Bu zaman aralarında sülh yaratmaq digər müsəlmanlara vacibdir. Amma üsyançılar öz qiyamlarında digər dəstəyə (zülm və təcavüzdə) israr edirlərsə, onlarla ilahi əmri qəbul edənə qədər vuruşmaları lazım gəlir.[12]
İmam Əlinin (ə) Nakisin, Qasitin və Mariqinlə etdiyi müharibələr həqiqətdə “Bəğy əhli” ilə müharibə olmuşdur.
Qurtuluş cihadı
“Qurtuluş cihadı” və ya başqa sözlə desək, “yardım müharibəsi” başqaları tərəfindən zülmə məruz qalan və hüquqları pozulan müsəlmanları müdafiə etmək deməkdir. Bu cihad zəif və çarəsiz möminlərin azadlığı üçündür. Bəzən qeyri-islami ölkədə yaşayan bir qrup müsəlman haqsızlığa və zülmə məruz qalır və müəyyən səbəblərdən bu təcavüz və zülmlə mübarizə imkanları yoxdur. Digər tərəfdən, İslam ölkəsinə köçmək imkanı onlar üçün mövcud deyil. Belə bir vəziyyətdə digər müsəlmanlar imkan daxilində onlara kömək etməli, zalım və zülmkarlara qarşı mübarizə aparmalıdırlar ki, onların azadlığa qovuşmaları, zülm və əsarətdən azad olmaları üçün zəmin yaransın.
Allah möminlərə xitab edərək buyurur:
“Çarəsiz kişi, qadın və uşaqların kafirlərin zülmünə məruz qalıbları bir halda, nə üçün Allah yolunda cihad etmirsiniz?!”[13]
İmam Əli (ə) tövsiyə edirərək buyurur: “Hər zaman məzlumların köməkçisi və zalımların düşməni olun.”[14]
Cəlaləddin Farsi belə bir cihadı kömək istəyənlərin mənafeyini nəzərə alaraq onun müdafiə cihadı hesab edir, bu da məzlumlara kömək etmək baxımından qurtuluş xarakteri daşıyır.[15]
Müdafiə əhəmiyyətli cihad
Şəhid Mürtəza Mütəhhəri:“Əgər təcavüzü dəf etmək üçün müharibə gedirsə, bu vəziyyətdə sülh bəhanəsi ilə vuruşmuruqsa, bu sülh deyil, təslim olmaqdır”.[16]
Müsəlmanlara hücum etmək fikrində olan hər hansı bir şəxs və ya qrupa qarşı bacardıqları qədər mübarizə aparıb onlara təslim olmamaq digər müsəlmanların vəzifəsidir.[17] Bu cür cihad növü “Müdafiə” və ya “Müdafiə cihadı” adlanır. Bütün müsəlman fəqihləri hesab edirlər ki, müsəlmanlara və ya İslam torpaqlarına düşmənlər tərəfindən hücum olunarsa, bütün müsəlmanların onları hər bir imkan və gücləri daxilində müdafiə etmələri vacibdir.[18] Bu cihadda adil imamın, müctəhidin və hökumət başçılarının icazəsi şərt deyil.[19] Müdafiə cihadında məqsəd təcavüzü dəf etməkdir, bu məqsədə nail olduqda müdafiə cihadı da başa çatır.
Bu yazı "Yədullah Hacızadə" nin yazdığı "Sireye nizamiye Əmirəl-muminin" kitabından götürülmüşdür.
Dipnotlar:
- ↑ “Tövbə” surəsi, ayə 36.
- ↑ “Tövbə” surəsi, ayə 123.
- ↑ Əli Kiya, “İslam dine cəng və dine solh”, səh. 22.
- ↑ Məhəmməd İşraq Kərim, “Tarix və muqərrərate cəng dər İslam”, səh. 259-260.
- ↑ Seyid Məhəmmədhüseyn Təbatəbai, “Əl-Mizan” təfsiri, tərcümə: Seyyid Məhəmmədbaqir Musəvi Həmədani, c 16, səh 205; Seyid Əbülqasim Xoyi, “Minhacus-salehin”, c.1, səh. 361.
- ↑ “Tövbə” surəsi, ayə 29.
- ↑ Şəhid Sani, “Şərhe Lümə”, c. 10, səh. 54.
- ↑ Mürtəza Mütəhhəri, “Cihad”, səh. 13-14.
- ↑ “Tövbə” surəsi, ayə 73.
- ↑ İşraq, “Tarix və muqərrərate cəng dər islam”, səh. 271.
- ↑ Cəlaluddin Farsi, “Cihad hədde nəhayəte təkamol”, səh. 109.
- ↑ Seyyid Əbülqasim Xoyi, “Minhacus-salehin”, c. 1, səh. 361.
- ↑ “Nisa” surəsi, ayə 75
- ↑ “Nəhcül-bəlağə”, məktub 47, səh. 558; Fəttal Neyşaburi, “Rovzətul-vaizin”, səh. 136.
- ↑ Cəlaluddin Farsi, “Cihad hədde nəhayte təkamol”, səh. 108.
- ↑ Mürtəza Mütəhhəri, “Cihad”, səh. 25.
- ↑ Şəhid Əvvəl, “Əd-Durus”, c. 2, səh. 59; Əllamə Hilli, “Qəvaidul-əhkam”, c. 3, səh. 571.
- ↑ Abbasəli Əzimi Şuştəri, “Məqale, Qəvanin və muqərrərate kulliye cəng və difa dər islam”, “Misbah” jurnalı, 6-cı il, 22-ci sayı, səh. 26.
- ↑ Bax: Əbülqasim ibn Həsən Mirzayi Qumi, “Camiuş-şitat”, c. 1, səh. 362.