İslam üstündür, heç nə İslamdan ali və uca deyil
Sual: "İslam üstündür və heç nə İslamdan ali, uca və üstün deyil" ifadəsi hədisdirmi?
Cavab: Həzrət Məhəmməd peyğəmbərə (s) nisbət verilən bir hədisdə deyilir:
الْإِسْلَامُ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَى عَلَيْهِ
"İslam üstündür və heç nə İslamdan ali, uca və üstün deyil".[1]
Bu hədisə əsasən İslam qanunları insanın dünya və axirət səadətini təmin edən və insanı mənəvi və maddi kamala çatdıran ən ali qanunlardır, bu baxımdan heç bir qanun İslam qanunları kimi üstün, ali və uca deyil və heç bir qanun İslam qanunlarından üstün olub qələbə çala bilməyəcək.
Bu hədis şiə məzhəbinin dörd əsas hədis kitabından ikincisi olan "Mən la yəhzuruhul-fəqih"[2] kitabında Həzrət Peyğəmbərə (s) istinadən nəql edilib. Şiə alimləri fiqhi kitablarda bu hədisə istinadən bir sıra bəhslər etmişlər. Həmçinin bu hədisin mətni Qurani-Kərimin Nisa surəsinin 141-ci ayəsindəki "Nəfyi-Səbil" qaydasına uyğundur. Həmin ayədə kafirlərin müsəlmanlar üzərində hər hansı bir üstünlüyü nəfy (inkar) edilir.
Hədisin elmi dəyəri
Şiə məzhəbinin mühüm hədis qaynaqlarında Şeyx Səduqun (306-381 h.q) "Mən la yəhzuruhul fəqih"[3] və sünni məzhəbinin qədim hədis mənbələrində Əli ibn Ömər Daruqutninin (vəfat: 385 h.q) "əs-Sünən"[4] əsərində rəvayət edilən bu hədis qədim zamanlardan şiə və sünni alimlərinin[5] müxtəlif fiqhi məsələlərin izahında istinad yeri olmuşdur.
Müasir müsəlman mütəfəkkiri Şəhid Mürtəza Mütəhhəri qeyd edir ki, bu hədis Həzrət Peyğəmbərin (s) "mütəşabih" (məna və təfsir baxımından çoxşaxəli) kəlamlarından biridir. Buna görə də müxtəlif dövrlərdə müsəlman alimlərinin hədisə xüsusi baxışları olub və bu hədisin əsasında dini məsələlərdə fərqli çıxarışlar edib və müxtəlif görüşlər sərgiləyiblər.
Müsəlman fəqihləri bu hədisə istinadən belə bir fiqhi görüş irəli sürüblər ki, buna əsasən İslamın dini, mədəni, siyasi və sosial məsələlərində qeyri-müsəlmanları və kafirləri müsəlmanlardan güclü və üstün edəcək heç bir qanun ola bilməz. Həmçinin müsəlman ilahiyyatçıları bu hədisə istinadən deyirlər ki, İslami dünyagörüşü və İslam məntiqi hər bir dünyagörüş və məntiqdən üstündür. Bu hədisə sosial aspektdən yanaşanlar isə İslam qanunlarının bütün qanunlardan daha üstün olduğunu və insan cəmiyyətinin ehtiyaclarını hərtərəfli qarşıladığını qeyd ediblər.[6]
Hədisin fiqhi və hüquqi tətbiqi və işləmləri
Bu hədis İslami fiqh və hüquq sistemində ümumi bir qaydanı bəyan edir ki, bu qaydaya əsasən hər bir hökmdə, hər bir hüquqi məsələdə İslamın aliliyi və üstünlüyü qorunmalıdır. Çünki kafirin və qeyri-müsəlmanın müsəlmana "vilayəti" - (dini, ictimai, siyasi, iqtisadi, hüquqi, mədəni və digər bu kimi sahələrdə üstünlüyü, rəhbərliyi və hakim olması) - icazəli deyil.[7]
Bu qayda üçün müxtəlif nümunələr göstərilmişdir ki, bəziləri aşağıdakılardır:
Əhli-Zimmə (müsəlman dövlətində yaşayan qeyri-müsəlmanlar) müsəlman dövlətinə "cizyə" ödəməlidir.[8]
Müsəlman qadın qeyri-müsəlman və kafir kişi ilə evlənə bilməz.[9]
Əgər evli cütlərdən biri (ər və ya arvad) müsəlman olarsa, övladları müsəlman sayılmalıdır.[10]
"Nəfyi-Səbil" ayəsi hədisi təsdiq edir
Bu hədisin məzmunu və mənasını Qurani-Kərimin Nisa surəsinin 141-ci ayəsi təsdiq edir. Allah-taala bu ayədə buyurur:
﴿وَلَنْ يَجْعَلَ اللهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا﴾
"Allah heç zaman kafirlərin möminlərə qalib gəlmələrinə və üstün olmalarına bir yol qoymayacaqdır."
Müsəlman fəqihləri bu ayədən "nəfyi-səbil" qaydasını əldə ediblər. Bu qayda qeyri-müsəlmanları və kafirləri müsəlmanlara üstün və hakim edəcək hər bir qanunu və qaydanı nəfy və inkar edir. Buna görə də bütün qanunlar bu qaydaya tabedir.[11] Fəqihlər bir çox fiqhi məsələlərdə bu ayə istinad ediblər.[12]
Dipnotlar:
- ↑ Şeyx Səduq, Əli ibn Məhəmməd Qumi, "Mən la yəhzuruhul-fəqih", Əli Əkbər Qəffarinin araşdırması ilə, Qum, İslami Nəşrlər Ofisi, çap.2., 1413 hq, c.4, s.333, hədis: 5719
- ↑ Şeyx Səduq, Əli ibn Məhəmməd Qumi, "Mən la yəhzuruhul-fəqih", Əli Əkbər Qəffarinin araşdırması ilə, Qum, İslami Nəşrlər Ofisi, çap.2., 1413 hq, c.4, s.333, hədis: 5719
- ↑ Şeyx Səduq, Əli ibn Məhəmməd Qumi, "Mən la yəhzuruhul-fəqih", Əli Əkbər Qəffarinin araşdırması ilə, Qum, İslami Nəşrlər Ofisi, çap.2., 1413 hq, c.4, s.333, hədis: 5719
- ↑ Daruqutni, Əli ibn Ömər, "əs-Sunən", Həsən Əbdülmunim Şiblinin araşdırması ilə, Beyrut, ər-Risalə müəssisəi, çap.1., 1424 hq, c.4, s.371, hədis: 3620.
- ↑ Bax: Ummul-Qura Universiteti jurnalı, müəlliflər, c.8, s.422
- ↑ Şəhid Mütəhhəri, Mürtəza, Həmaseyi-Hüseyni, s.198
- ↑ Nəcəfi, Məhəmmədhəsən, "Cəvahirul-Kəlam", Məhmud Quçaninin araşdırması, Beyrut, Daru Ehyail-Turasil-Ərəbi, çap.7., 1362 hş, c.29, s.206
- ↑ Şeyx Tusi, Məhəmməd ibn Həsən, "əl-Məbsut fil-fiqhil-imamiyyə", Tehran, Məhəmmədtəqi Kaşani çapı, 1387 h, c.2, s.36
- ↑ Şəhid Sani, "əl-Lumətud-Dəməşqiyyə", Darul-Ehyail-Ərəbi, (çap.) c.5, s.234
- ↑ əl-Cəmhərətu, əl-Mousuatuş-Şamilə li-mufradatil-mohtava əl-İslami. – "əl-İslam yə`lu və la yo`la əleyh”
- ↑ Cəfəri, Yəqub, "Təfisr-e Kovsər", Hicrət Nəşriyyatı, Qum, 1376 ş., c.2, s.595
- ↑ Musəvi Səbzəvari, Əbdüləla, "Məvahibur-Rəhman", çap.2, 1409 hq, c.10, s.43; Cəfəri, Yəqub, "Təfisre Kovsər", Hicrət Nəşriyyatı, Qum, 1376 ş., c.2, s.596