İmam Əlinin (ə) namazda xəlifələrə iqtida etməsi
Sual: Niyə İmam Əli (ə) xəlifələrin, vilayəti qəsb edənlərin arxasında namaz qılırdı?
Cavab: Həzrət Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra İmam Əli (ə) əvvəlcə Əbu Bəkrə beyət etməkdən imtina etdi; Sünni alimləri Əlinin (ə) belə bir beyəti qəbul etməyə məcbur olmasını qəbul etmişlər, lakin bu qəbulun vaxtı ilə bağlı ixtilaf vardır. O dövrün şərtlərini nəzərə alaraq və İslam cəmiyyətinin zəifləməsinin qarşısını almaq üçün İmam Əli (ə) xəlifələrə beyət etdi və İmamın xəlifələrlə başqa sahələrdə, o cümlədən onların arxasında namaz qılmaq məsələsində əməkdaşlıq etməsinin səbəbi də buna əsaslanır. Bəzi alimlər belə hesab edirlər ki, İmam Əlinin (ə) xəlifələrə iqtida etməsi zahirdə idi, çünki o dövürdə xəlifələrə namazda iqtida etməmək onlara qarşı müxalifət sayılırdı.
Əbu- Bəkrə məcburi beyət
İslam xilafəti ədalətsiz bir mühitdə Əbu Bəkrə çatdı və Əli (ə) əvvəlcə Əbu Bəkrə beyət etməkdən imtina etdi, çünki o, özünü hər cəhətdən xilafətə daha layiq görürdü.[1] Sonda isə müqəddəs sayılacaq bir siyasi gedişlə beyət etmək məcburiyyətində qaldı.
Əhli-sünnə alimləri Əlinin (ə) belə bir beyəti qəbul etmək məcburiyyətində qaldığını qəbul etmişlər.[2] Amma bu qəbulun vaxtı ilə bağlı aralarında ixtilaf vardır. Onlardan bəziləri camaatın beyətindən dərhal sonra İmamın beyət etdiyini göstərmək üçün əllərindən gələni edirdilər.[3] Buna dəlil olaraq isə “Əlinin (ə) həmişə Əbu Bəkrin yanında olması və bütün namazlarını onun arxasında qılmasını” gətirirlər. Lakin onlar dərhal bunu da əlavə edirlər ki, Həzrət Əli (ə) nə qədər ki, Fatimə (s.ə) sağ idi, onu rəyinə əsasən əməl etməyi düz hesab edirdi və Fatimə (s.ə) atasının vəfatından altı ay sonra dünyasın dəyişdikdə, O, xalqın qarşısında Əbu Bəkrə beyət etdi.[4] Lakin Peyğəmbərin vəfatından sonra baş verənləri nəzərə alaraq, Nuvəyrinin “Nəhayətul-ərəb" kitabında İmamın beyətinin necə olması haqqında belə yazdığını görürük: Ömər Fatiməni (s.ə) ciddi şəkildə hədələyib öz dediklərini yerinə yetirəcəyinə and içdikdən sonra Fatimə (s.ə) Əliyə (ə) dedi ki, ona əhəmiyyət verməsin və Əbu Bəkrə beyət etsin.[5] İmamın xəlifəyə beyətinin fəlsəfəsinə diqqət yetirmək, İmamın (ə) xəlifəyə beyət etməsinin səbəbi aydınlaşmaqla, xəlifələrin arxasında niyə namaz qıldığı və digər sahələrdə onlarla niyə əməkdaşlıq etməsi aydınlaşır.
Müsəlmanların birliyini qorumaq hədəfi
Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra İslam və müsəlmanların şəraitinə diqqət yetirmək, İmamın xəlifələrlə sülh yolu tutmaq metodunun düzgünlüyünü daha yaxşı başa düşməyə imkan verir. Ərəbistan yarımadasının müxtəlif qəbilələrinin əhalisi Peyğəmbərin (s) həyatının son illərində İslamı qəbul etdikləri üçün həqiqi iman hələ onların qəlblərində yer almamışdı və hər hansı bir hadisə kiçik də olsa, imanlarının sarsılmasına səbəb ola bilərdi.
İslam dünyasının üzləşdiyi digər təhlükə isə Peyğəmbərin vəfatından sonra müsəlmanlardan ibarət bir qrupunun mərkəzi hökumətə qarşı çıxması və İslam vergilərini ödəməkdən imtina etməsini elan etməsi idi. Bundan əlavə, Müsəyləmə, Səcah, Tuləyhə və Kiyan kimi şəxslər peyğəmbərlik iddiası edirdilər. Bu şərtləri nəzərə alaraq, müsəlmanların birliyini qorumaq və daxili qanlı müharibələrin baş verməsinin qarşısını almaq üçün İmamın xəlifəyə beyət etməsi vacib idi.
İmam (ə) öz mövqeyini təhlil edərək belə deyir: "Allaha and olsun ki, əgər ixtilaf və küfrün qayıtması və dinin məhv olması qorxusu olmasaydı, etdiyimizdən fərqli bir rəftar edərdik."[6] Deməli müsəlmanlar arasında birliyin və İslamın nüfuzunun qorunub saxlanmasının zəruriliyi İmamın (ə) müsəlmanların sıralarını tərk etməyib, onlarla xilafət məsələsində üz-üzə gəlməməsi ilə nəticələndi.
O, cümə və camaat namazlarında iştirak etdi və xəlifələrə yol göstərdi. Əlbəttə, bunları etmək Əlinin (ə) hər fürsətdə öz haqqını bəyan etməsinə və xəlifələrin zülmündən şikayət etməsinə mane olmadı. Hansı ki, “Nəhcül-bəlağə”də bir çox xütbələr bu iddiaya şahidlik edir.[7]
İmamın (ə) namazda xəlifələrə zahiri iqtidası
İmamın namazda xəlifələrə iqtida etməsinə gəlincə, o, belə hesab edir ki, bu iqtida zahiri idi və həqiqi deyildi. İmamın zahirən xəlifələrə iqtida etməsinin səbəbi hökmranlığın onların əlində olması və onlara iqtida etməkdən imtina etmək onlarla düşmənçilik sayılması idi.[8]
Ətraflı məlumat üçün müraciət edin:
1. İmamət və rəhbərlik, Şəhid Mütəhərri.
2. Talxis əş-Şafi, Şeyx Tusi
3. Biharul-Ənvar, 29-cu cild.
Dipnotlar:
- ↑ Həsən İbrahim Həsən, Tarix əl-İslam, Beyrut, Darul-Əndəlus, 7-ci nəşr, 1964, cild 1, səh.266.
- ↑ Sübhi Saleh, Əl-Nəzm əl-İslamiyyə, Beyrut, Darul-Elm Lil-Məlayin, üçüncü çap, 2016, səh.263.
- ↑ Bəlazuri, Ənsab əl-Əşrəf, Beyrut, 1996, cild 5, səh.126; İbn Kəsir, Əl-Bidayə və Ən-Nihayə, cild 5, 249.
- ↑ İbn Kəsir, əl-Bidayə və ən-Nihayə, Məktəbə əl-Maarif, 1966, cild 5, səh.249.
- ↑ Nuveyri, Nəhayətu əl-Ərb, Əl-Məktəbə əl-Ərəbiyyə, Qahirə, 1395-ci hicri, cild 19, səh.40.
- ↑ 6. İbn Əbi əl-Hədid, Nəhcül-bəlağənin şərhi, Beyrut, Dar əl-həya ət-Təras əl-Ərəbi, cild 1, səh.307.
- ↑ Bax Mütəhərri, Mürtəza, İmamət və Rəhbərlik, Sədra Nəşrləri, ikinci nəşr, 1364, səh.20, giriş bölməsi.
- ↑ Tusi, Təlxisu əş-Şafi, Qum, Mənşurat əl-Əzizi, 1394-cü il hicri, cild 2, səh.158.