İmam Həsən Əskərinin (ə) nəzərində şiənin nişanələri

Sual: İmam Həsən Əskəridən (ə) gələn hədislərdə həqiqi şiənin nişanələri bəyan edilmişdir. Bu hədislər hansı mənbədə qeyd olunmuşdur?

İmam Həsən Əskəri (ə) şiənin nişanələrini bəyan etməklə, həqiqi şiə ilə Əhli-beyt (ə) sevənlərini bir-birindən fərqləndirmişdir.

Bəzi tədqiqatçılara görə, imamiyyə şiəsi Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra on iki imamın (ə) imamətinə etiqad həddində dini və əqli bağlılığa sahib olan şəxsdir. Onların fikrincə, bu termin (şiə sözü) əhli-beyti (ə) ümumi mənada sevənlər və onlara məhəbbət bəsləyənləri əhatə etmir. Bəziləri hesab edir ki, şiə ilə Əhli-beyti (ə) sevənlər arasında olan fərq İmam Həsən Əskəri (ə) tərəfindən nəql olunan bir hədisdə tam dəqiqliyi ilə açıqlanmışdır. Həmin hədisdə, İmam Həsən Əskəri (ə) şiəni, imamların (ə) sünnələrinə əməl edən, onların bütün əmr və qadağalarına tabe olan şəxs kimi tanıtdırır.

İmam Həsən Əskəri (ə) tərəfindən nəql olunan məşhur bir rəvayətdə, şiəliyin beş nişanəsi qeyd olunmuşdur. İmam (ə) bir şəxsin şiə olmasının ilk əlaməti olaraq, həmin şəxsin gündəlik əlli rükət namaz qılmasını göstərmişdir. Bu, şəriətə görə bir gecə-gündüz ərzində vacib və müstəhəb olaraq müəyyən edilmiş əlli bir rükət namazı əhatə edir. İkinci nişanə, Ərbəin ziyarətidir. Bu rəvayət, İmam Hüseynin (ə) Ərbəin ziyarətinin şiələr arasında geniş yayılmasının səbəbi kimi qəbul edilmişdir. Üçüncü nişanə, sağ ələ üzük taxmaqdır. Bu, zahiri bir nişanə kimi göstərilir və təharət zamanı üzüyün təmiz qalması və gigiyenanı qorumaq məqsədiylə bəyan edildiyi bildirilir. Dördüncü nişanə, alında səcdə izlərinin yaranacağı qədər çoxlu namaz qılmaqdır.  Beşinci nişanə isə, gündəlik namazlarda بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ (Bismilləhir-Rahmənir-Rahim) ayəsini uca səslə oxumaqdır.

Şiə ilə Əhli-beyti (ə) sevənlər arasındakı fərq

Bəzi tədqiqatçılara görə, imamiyyə şiəsi Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra on iki imamın (ə) imamətinə etiqad həddində dini və əqli bağlılığa sahib olan şəxsdir. Onların fikrincə, bu termin (şiə sözü) əhli-beyti (ə) ümumi mənada sevənlər və onlara məhəbbət bəsləyənləri əhatə etmir. Bəziləri hesab edir ki, şiə ilə Əhli-beyti (ə) sevənlər arasında olan fərq İmam Həsən Əskəri (ə) tərəfindən nəql olunan bir hədisdə tam dəqiqliyi ilə açıqlanmışdır. Bu hədis, şiə mənbələrində məsələn, Qutbuddin Ravəndinin “əl-Xəraicu vəl-Cəraih” və Əllamə Məclisinin “Biharul-Ənvar” əsərlərində yer almışdır.

Bu hədisdə imam Həsən Əsgəridən (ə) həqiqi şiəliklə yalnız Əhli-beytə (ə) sevgi bəsləməklə kifayətlənən şiəlik arasındakı fərq barədə soruşulmuşdur:

مَا الْفَرْقُ بَيْنَ الشِّيعَةِ وَ الْمُحِبِّينَ فَقَالَ شِيعَتُنَا هُمُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ آثَارَنَا وَ يُطِيعُونَنَا فِي جَمِيعِ أَوَامِرِنَا وَ نَوَاهِينَا وَ مَنْ خَالَفَنَا فِي كَثِيرٍ مِمَّا فَرَضَهُ اللَّهُ فَلَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا

“Şiələrinizlə sizi sevənlər arasında nə fərq var?” İmam (ə) buyurmuşdur: “Bizim şiələrimiz o şəxslərdir ki, bizim sünnələrimizə (yolumuza) tabe olualar, bütün əmrlərimizə və qadağalarımıza itaət edərlər. Məhz bunlardır bizim şiələrimiz! Amma Allahın vacib buyurduğu bir çox məsələlərdə bizə müxalif çıxanlar, bizim şiələrimizdən deyildir.”

Bildirilmişdir ki, “mömin” və “müsəlman” terminləri şiə hədislərində şiələrlə qeyri-şiə müsəlmanları fərqləndirmək üçün işlədilmişdir. Bu fərqləndirmənin əsası belə izah edilmişdir ki, mürciə firqəsinin yaranmasından sonra, həmçinin onların müqabilində xavaric və mötəzilə firqələrinin iman və islamın tərifində ifrat və təfritə düşdükləri dövrdə, şiə imamları (ə) islamın şəhadəteyni (Allahın birliyinə və həzrət Muhəmmədin peyğəmbərliyinə şəhadət) qəbul etməkdən ibarət olduğunu bildirirdilər. Lakin onlar, şiə ilə qeyri-şiə arasında fərq yaratmaq üçün şiələri “mömin”, digərlərini isə sadəcə “müsəlman” kimi qələmə verirdilər. Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu fərqləndirmə bəzi hədislərdə Məscidul-Həram və Kəbəyə daxil olmağa bənzədilərək belə izah edilmişdir ki, müsəlman Məscidul-Hərama daxil olan şəxs kimidir, mömin (şiə) isə həm Məscidul-Hərama, həm də Kəbəyə daxil olan şəxs kimidir.

(Yəni, möminlik (şiəlik) müsəlmanlıqdan daha ali bir mərhələ kimi təqdim edilir.)

Şiəliyin əməli nişanələri

Mötəbər mənbələrdə İmam Həsən Əskəridən (ə) nəql olunmuş başqa bir məşhur hədisdə İmam (ə) şiəlik üçün beş nişanə qeyd etmişdir:

عَلاماتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ: صَلاةُ الْخَمْسينَ وَزِيارَةُ الأَرْبَعينَ وَالتَّخَتُّمُ فِى الْيَمينِ وَ تَعْفيرُ الْجَبينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ؛

“Möminin nişanələri beşdir: Əlli rükət namaz (vacib və müstəhəb namazların cəmi), Ərbəin ziyarəti, sağ əlinə üzük taxmaq, səcdədə alnı torpağa qoymaq və Bismilləhir-Rahmənir-Rahimi (namazda) uca səslə demək.” Bu hədis, şiənin mötəbər hədis mənbələrindən bəzilərində nəql olunmuşdur, o cümlədən: Şeyx Tusinin “Təhzibul-Əhkam”¹⁰, Şeyx Müfidin “Kitabul-Məzar” və Fəttal Nişaburinin “Rəuzətul-Vaizin” kitablarında!

Bu hədis İmam Həsən Əsgəri (ə) tərəfindən şiənin əməli nişanələrini bəyan edən diqqətəlayiq və əhəmiyyətli bir hədis kimi qəbul edilmişdir. Bildirilmişdir ki, İmam (ə), bir şəxsin şiə olmasının ilk əməli nişanəsini gündəlik əlli rükət namaz qılması kimi göstərmişdir. Bu, şəriətə görə bir gecə-gündüz ərzində vacib və müstəhəb olaraq müəyyən edilmiş əlli bir rükət namazı əhatə edir. İkinci nişanə, Ərbəin ziyarətidir. Bu hədis, İmam Hüseynin (ə) Ərbəin ziyarətinin şiələr arasında geniş yayılmasının səbəbi kimi qəbul edilmişdir. Üçüncü nişanə, sağ ələ üzük taxmaqdır. Bu, zahiri bir nişanə kimi göstərilir və təharət zamanı üzüyün təmiz qalması və gigiyenanı qorumaq məqsədi daşıyır. Dördüncü nişanə, alında səcdə izləri yaranana qədər çoxlu namaz qılmaqdır. Beşinci nişanə isə, gündəlik namazlarda بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ  (Bismilləhir-Rahmənir-Rahim) ayəsini uca səslə oxumaqdır.

Mənbələr: