Məzmuna keç

Yəzid ibn Müaviyəni lənətləmək

Viki Cavab saytından

Sual: Vəhabilər, məxsusən İbn Teymiyyə deyir ki, şiələr İslam şəriətinin ziddinə olaraq Yezidi lənətləyirlər. Şiələr hansı dəlilə əsasən Yezidi lənətləyir?

Şiə məzhəbinə görə, Yezid ibn Müaviyə Peyğəmbər (s) və imamlar tərəfindən lənətləndiyi üçün ona lənət oxumaq caiz hesab olunur. Əhli-sünnə məzhəbinin məşhur şəxsiyyətləri, o cümlədən hənbəli məzhəbinin banisi Əhməd ibn Hənbəl, mötəzilə məzhəbinin kəlam alimi və ədiblərindən sayılan Cahiz, hənbəli məzhəbinin fəqih və xətiblərindən olan İbni Cəvzi və əhli-sünnənin tanınmış kəlam alimi və məntiqçisi Təftazani Yezidi lənətləməyi caiz bilmişlər. Bu alimlər Yezidin İmam Hüseynin (ə) şəhid edilməsinə, Peyğəmbər (s) ailəsinin əsir alınmasına, Mədinəni işğal etməsinə, Məkkəyə hücum əmri verib Kəbəni dağıtmasına və digər mənfur əməllərini əsas gətirərək ona lənət oxumağı caiz hesab etmişlər.

Bununla belə, bəzi əhli-sünnə alimləri Yezidə lənət oxumağı qarşı çıxmışlar. Bu şəxslər arasında fiqdə Şafi məzhəbinin, kəlamda isə Əşəri məzhəbinin nümayəndəsi olan fəqih və kəlam alimi Qəzzalini və sələfi-hənbəli məzhəbinin fəqih və kəlam alimii hesab olunan İbn Teymiyyəni misal göstərmək olar.

Feyz Kaşani də öz növbəsində Qəzzalinin Yezidə lənət oxumağın caiz olmaması ilə bağlı fikirlərini tənqid etmiş və onun gətirdiyi dəlillərini əsassız saymışdır.

Şiə məzhəbində Yezidin lənətlənməsi

Şiə məzhəbinə görə Yezid ibn Müaviyə Peyğəmbər (s) tərəfindən lənətləndiyi üçün ona lənət oxumaq caiz hesab olunur.[1] İmamlar (ə) da Yezidə lənət oxumağı caiz bilmişlər.[2] Bəzi şiə alimləri Yezidə lənət etməyin caiz olması barədə heç kimin tərəddüd etmədiyini bildirmişlər.[3]

Bəzi şiə alimlərinin fikrincə, şiə mənbələrindəki rəvayətlərdən və dualardan belə başa düşülür ki, Yezid və onun kimi küfr və zəlalət rəhbərlərini lənətləmək dindarlığın tələbi, habelə Allah dərgahına yaxınlaşmağın bir vasitəsidir.[4]

Əhli-sünnə məzhəbində Yezidin lənətlənməsi

Əhli-sünnə məzhəbində də bəzi alimlər Yezidi lənətləməklə bağlı fətva vermişlər. O cümlədən:

Əhməd ibn Hənbəl

Hənbəli məzhəbinin banisi Əhməd ibn Hənbəl (164–241 h.q.) Yezid ibn Müaviyəyə lənət etməyin caiz olduğunu açıq şəkildə bildirmişdir. Beləki, Əhməd ibn Hənbəlin oğlu Abdullah ondan Yezidə lənət oxumağın hökmünü soruşduqda, o, oğluna: “Allahın Quranda lənətlədiyi kəs necə lənətlənməyə bilər?!” - deyə cavab verərək bu ayəni oxuyur: 

فَهَلْ عَسَیتُمْ إِن تَوَلَّیتُمْ أَن تُفْسِدُواْ فیِ الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُواْ أَرْحَامَکُمْ، أُوْلَئکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ الله

“Əgər ( bu göstərişlərdən ) üz çevirsəniz, yer üzündə ancaq fitnə-fəsad törədəcəyiniz və qohumluq əlaqələrinizi kəsəcəyiniz gözlənilir. Onlar Allahın lənət etdiyi (rəhmətindən uzaqlaşdırdığı) kəslərdir.”[5]

Sonra isə sözünə belə davam edir: “Yezidin törətdiyi fitnə-fəsaddan və qohumluq əlaqələrini qırıb atmasından daha ağır bir şey ola bilərmi?”[6]

Bəzi əhli-sünnə alimləri Yezidə lənət oxumağın caiz olduğunu əhli-sünnənin dörd məzhəbi (hənəfi, maliki, şafii, hənbəli) tərəfindən də qəbul olunduğunu bildirmiş, eyni zamanda Əbu Hənifə, Malik ibn Ənəs və Əhməd ibn Hənbəl kimi əhli-sünənin böyük fəqihləri tərəfindən Yezidə aşkar, ya da dolayı yolla lənət oxunduğunu da nəql etmişlər.[7]

Cahiz

Mötəzilə məzhəbinin kəlam alimi və ədiblərindən sayılan Ömər ibn Bəhr Cahiz (vəfatı 255 h.q.) Yezidin İmam Hüseyni (ə) qətlə yetirməsinə, Peyğəmbər (ə) ailəsini əsir alınmasına, Mədinəni işğal etməsinə, Məkkəyə hücum əmri verib Kəbəni dağıtmasına və digər mənfur əməllərinə əsaslanaraq ona lənət oxumağı caiz bilmişdir.[8]

Qazi Əbu Yə`la

Qazi Əbu Yə`la (vəfatı 560 h.q.) lənətə layiq olan şəxslər barədə bir kitab yazmış və orada Yezidin adını da qeyd etmişdir. O, Peyğəmbərin (s) Mədinə əhalisini qorxudan şəxslərin lənətlənməsi ilə bağlı hədisinə istinad edərək Yezidi hicrətin 63-cü ilində Mədinəyə hücüm edərək, oranı işğal etdiyi və Mədinə əhalisini qorxutduğu üçün məlun hesab etmişdir.[9]

İbn Cəvzi

Hənbəli məzhəbinin fəqih, müfəssir, tarixçi və xətiblərindən olan Əbülfərəc ibn Cəvzi (511-597 h.q.) Bağdad alimlərinin və Abbasi xəlifələrinin hüzurunda minbərdə Yəzidə lənət oxuyurdu.[10] İbn Cəvzidən Yezid barədə soruşulduğu zaman o belə cavab verir: “Üç illik hakimiyyətinin birinci ilində Hüseyn ibn Əlini (ə) qətlə yetirən, ikinci ilində Mədinəni ələ keçirib əhalisinin malını, canını və namusunu əsgərlərinə halal edən, üçüncü ilində isə Kəbəni mancanaqla dağıdan birinə siz nə deyərsiniz?” Onlar: “Belə birinə lənət oxuyarıq”, - deyirlər. İbn Cəvzi də onların cavabında: “Onda Yezid ibn Müaviyəyə lənət oxuyun!” - deyir.[11]

Təftazani

Əhli-sünnənin tanınmış kəlam alimi, ədib və məntiqçilərindən olan Səadəddin Təftazani (vəfatı 792 h.q.) Yezid barədə belə yazır: “Kərbəlada Peyğəmbərin Əhli-beytinə (ə) qarşı törədilən zülm o qədər aşkardır ki, onun üzərini örtmək mümkün deyil. Bu zülm o qədər dəhşətli və çirkin bir zülmdür ki, kimsə bu barədə şəkk-şübhə etmir. Hətta heyvanlar və cansız varlıqlar belə bu hadisəyə şahidlik edir, yer və göy əhli bu müsibətə ağlayır, dağlar az qalır yerindən qopsun və daşlar parçam-parça olsun. Bu əməlin çirkinliyi zamanın ötməsi ilə aradan getmir. Buna görə də bu işdə birbaşa iştirak edənə, bu əmələ razı olana və onu həyata keçirmək üçün çalışana Allahın lənəti olsun!”

Təftazani daha sonra belə deyir: “Əgər desələr ki, bəzi əhli-sünnə alimləri Yezidin lənətə layiq olduğu halda onu lənətləməyi caiz hesab etmirlər, cavabında deyirik ki, bu alimlər sadəcə lənətin daha yüksək məqamlara (öncəki xəlifələrə və səhabələrə) sirayət etməməsi üçün ona lənət oxumağı caiz bilməmişlər”.[12]

Əhli-sünnədə Yezidin lənətlənməsinə müxalif olanlar

Əhli-sünnənin bəzi alimləri Yezidə lənət oxumağa qarşı çıxmışlar. Bu alimlərə misal olaraq, Şafii məzhəbinin fəqih və hədis alimlərindən olan İbn Səlahın[13] (577-643 h.q.) və İbn Həcər Məytəminin[14] (909-974 h.q.) adını çəkə bilərik. Yezidin lənətlənməsinə qarşı çıxan digər alimlərdən bəzisinin adına aşağıda işarə edirik:

Qəzzali

Şafi və Əşəri məzhəb, kəlam alimi və fəqih Əbu Hamid Qəzzali (450-505 h.q.) nəinki Yezidi lənətləməyi caiz bilmir, hətta deyir ki, İmam Hüseynin məqtəlindən danışmaq xətibə haramdır. Çünki bunları danışmaq səhabənin qınanmasına səbəb olacaqdır.[15] Feyz Kaşani özünün “əl-Mühəccətul-Bəyza” kitabında Qəzzalinin Yezidə lənət oxunması ilə bağlı nəzərini  tənqid etmişdir.[16]

Bəziləri iddia ediblər ki, əhli-sünnənin ədib və siyasətçilərindən olan Əmir Əlişir Nəvai (vəfatı 906 h.q.) bu beytləri Qəzzalinin cavabında yazmışdır:[17] 

Ey sən ki deyirsən: Etmə Yezidə lənət!

Bəlkə əfv edib onu Allah, edibdir rəhmət.

Gər Ali-Peyəmbərə etdiyin əfv qılsa Allah,

Mənim lənətimi də edər əfv, qılar mərhəmət.

İbn Teymiyyə

Sələfi-hənbəli məzhəbinin fəqih və kəlam alimi olan İbn Teymiyyə (661-728 h.q.) və onun vəhhabi ardıcılları Yezid ibn Müaviyəni lənətləməyi caiz bilmirlər.[18]  İbn Teymiyyə və vəhhabilər Aşura hadisəsində Yezidi günahkar hesab etmirlər və ona lənət oxumağı qadağan ediblər.[19] İbn Teymiyyə Yezid ibn Müaviyyəni digər müsəlman xəlifələrinə bərabər və tay tutmaqla onun cinayətlərinə bəraət qazandırmağa çalışır. O, bu barədə belə yazır: “Lap fərz etsək ki, Yezid İbn Müaviyə fasiq və zalım biri olub, yenə də Allah onu böyük və yaxşı əməllərinə görə bağışlayacaq”.[20]

Mənbələr:

  1. ↑ Cəfər ibn Məhəmməd ibn Nəma Hilli, , Musirul-əhzan və Muniru subulil-əşcan, Qum, Mədrəsətul-İmamul-Məhdi (ə.f), 1406 h.q., səh. 22.
  2. ↑ Məhəmməd ibn Həsən Tusi, Təhzibul-əhkam fi şərhil-Muqniə, Tehran, Darul-Kutubil-Elmiyyə, 1365 h.ş., c. 5, səh. 444.
  3. ↑ Əbdürrəzzaq Müqərrəm, , Məqtəlul-Hüseyn (ə), Beyrut, Muəssisətul-Xərsan lil mətbuat, 1426 h.q., səh. 27.
  4. ↑ Məhəmməd ibn Şahmürtəza Feyz Kaşani, Əl-Muhəccətul-Bəyza fi Təhzibil-Əhya, Qum, Muəssisətun-nəşril-İslami, 1417 h.q., c. 5, səh. 220.
  5. ↑ Muhəmməd surəsi, ayə 22-23.
  6. ↑ Əbdürrəhman ibn Əli ibn Cəvzi, Ər-Rəddu ələl-Mutəəsibbil-Ənidil-Manii min Zəmmi Yəzid, təhqiq: Heysəm Əbdüssəlam Məhəmməd, Beyrut, Darul-Kutubil-Elmiyyə, 1426 h.q., səh. 40-41.
  7. ↑ Kəmaləddin Məhəmməd ibn Musa ibn İsa Dəmiri, Həyatul-Həyəvanul-Kubra, Beyrut, Darul-Kutubil-Elmiyyə, 1424 h.q., c. 2, səh. 306.
  8. ↑ Əbu Osman Əmr ibn Bəhr Cahiz, Rəsailul-Cahiz, be kuşeşe Həsən əs-Səndubi, Hindvavi, 2022, səh. 257-258.
  9. ↑ Əhməd ibn Məhəmməd ibn Həcər Heytəmi, Əs-Səvaiqul-Muhriqə fi Rəddi Əhli-Bid`ə və Zəndəqə, təhqiq: Əbdürrəhman ibn Abdullah Ət-Turki və Kamal Məhəmməd Əl-Xərrat, Beyrut, Muəssisətur-Risalə, 1417 h.q., c. 2, səh. 635.
  10. ↑ Sibt ibn Cəvzi, Təzkirətul-Xəvas, 1418 h.q., səh. 261.
  11. ↑ Sibt ibn Cəvzi, Təzkirətul-Xəvas, səh. 261.
  12. ↑ Məsud ibn Ömər Təftəzani, Şərhul-Məqasid fi İlmil-Kəlam, təhqiq: Əbdürrəhman Ümeyrə, Beyrut, Alamul-Kutub, 1419 h.q., c. 5, səh. 311.
  13. ↑ İbn Cəvzi, Ər-Rəddu ələl-Mutəəsibbil-Ənidil-Manii min Zəmmi Yəzid,  müqəddimətu təhqiq, 1426 h.q., səh. 16.
  14. ↑ İbn Cəvzi, Ər-Rəddu ələl-Mutəəsibbil-Ənidil-Manii min Zəmmi Yəzid,  müqəddimətu təhqiq, 1426 h.q., səh. 17.
  15. ↑ Əbu Hamid Məhəmməd ibn Məhəmməd Qəzzali, İhya ulumid-din, təhqiq: Əbdürrəhim ibn Hüseyn əl-Hafiz əl-İraqi, Darul-Kitabil-Ərəbi, c. 9, səh. 19.
  16. ↑ Məhəmməd ibn Şahmürtəza Feyz Kaşani, Əl-Muhəccətul-Bəyza fi Təhzibil-Əhya, Qum, Muəssisətun-nəşril-İslami, 1417 h.q., c. 5, səh. 220-222.
  17. ↑ Məhəmməd Cəfər ibn Məhəmmədəli Bəhbəhani, Fəzayihus-Sufiyyə, təhqiq: Muəssisətu Əllamə Mücəddid Vəhid Bəhbəhani, Qum, İnteşarate Ənsariyan, 1413 h.q., səh. 155-156.
  18. ↑ Əhməd ibn Əbdülhəlim ibn Teymiyyə, Məcmuul-Fətəva, c. 3, səh. 413; Məcmuul-Fətəva, c. 4, səh. 475.
  19. ↑ Əhməd ibn Əbdülhəlim ibn Teymiyyə, Rə’sul-Hüseyn, təhqiq: Əs-Seyid əl-Cəmili, səh. 207.
  20. ↑ İbn Teymiyyə, Məcmuul-Fətəva, c. 3, səh. 413; Məcmuul-Fətəva, c. 4, səh. 475.
Mənbə — "https://az.wikipasokh.com/index.php?title=Yəzid_ibn_Müaviyəni_lənətləmək&oldid=676"