Təkvini və təşrii rübubiyyətin mənası
Sual: Təkvini və təşrii rübubiyyət deyildikdə nə başa düşülür?
Cavab: Yaradılmış varlıqlarla Allah arasındakı rabitədən əldə olunan feli sifətlərdən biri də rübubiyyətdir. Rübubiyyətin mənası budur ki, varlıqlar təkcə var olmaqda Allaha möhtac deyillər, əksinə onların bütün varlıqları və işləri Allah-taalaya bağlıdır və heç bir halda tam müstəqilliyə sahib deyillər. Qoruyub saxlamaq, diriltmək, öldürmək, ruzi vermək, böyütmək və kamilliyə çatdırmaq, hidayət etmək, əmr etmək və qadağan etmək rübubiyyətin nümunələrindəndir.[1]
Təkvini və təşrii rübubiyyət arasındakı fərq
Varlıqları idarə etmək və onların işləri ilə bağlı tədbir görmək iki kateqoriyaya bölünür. Bunlardan biri yalnız ağıl və ixtiyar sahibi olan varlıqlara, digəri isə bütün varlıqlara şamildir. Bu müqəddimə əsasında təkvini və təşrii rübubiyyət iki mühüm fərq əsasında bəyan edilir.
Təşrii rübubiyyət Allah-taala ilə şüurlu varlıqlar arasındakı münasibətdən əldə edilir, lakin təkvini rübubiyyət isə bütün varlıqlarla Allah arasındakı münasibətdən başa düşülə bilər. Birinci xüsusiyyətə görə, təşrii rübubiyyət Allahın bəndələrlə batini bələdçi (ağıl) və ya zahiri bəldəçi (peyğəmbərlər) vasitəsilə əlaqə qurmasından və bu qəbildən olan ehtiyacların ödənilməsindən meydana çıxır. Lakin təkvini rübubiyyətdə isə bütün yaradılmışların varlıqlarının, onların bütün işləri və ehtiyaclarının Allah tərəfindən təmin edilməsindən söhbət açılır.
Başqa sözlə, təkvini rübubiyyət bütün məxluqatları idarə etmək və onların ehtiyaclarını təmin etmək, xülasə dünyanı yönləndirməkdən ibarətdir. Lakin təşrii rübubiyyət şüurlu və ixtiyar sahibi olan varlıqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur və səmavi kitabın, peyğəmbərlərin göndərilməsi, vəzifə və mükəlləfiyyətlərin müəyyən edilməsi, qanun və qaydaların hazırlanması kimi məsələləri ehtiva edir.[2]