Səhifeyi Səccadiyyə

Sual: Zəhmət olmasa, Səhifeyi Səccadiyyə haqqında məlumat verin.

Cavab: Səhifeyi Səccadiyyə imam Səccaddan (ə) nəql olunan 54 duanı özündə ehtiva edən bir kitabdır. Dua şəklində olan bu kitab Allahla münacatla yanaşı, həm də ideoloji, tərbiyəvi, siyasi və İslam maarifi mövzularına da toxunur. Ağa Bozorg Tehrani (“Əz-Zəriətu ila təsanifiş-şiə” kitabında) Səhifeyi-Səccadiyyəyə yazılmış əlli şərhin adını qeyd etmişdir. Qeyd edilən şərhlərdən əlavə, Səhifeyi Səccadiyyə kitabının müxtəlif dillərə çoxsaylı tərcümələri də həyata keçirilmişdir. İmam Səccadın (ə) “Səhifeyi Kamilə” kimi tanınan “Səhifeyi Səccadiyyə” ilə yanaşı, digər dualarını əhatə edən başqa beş səhifəlik kitab da tərtib edilmişdir.

Səhifeyi Səccadiyyənin əhəmiyyəti

İmam Səccadın (ə) 54 duasının toplusu olan Səhifə Səccadiyyə kitabı Quran və Nəhcül-bəlağədən sonra ən böyük və ən mühüm İlahi maarif xəzinəsi sayılır. Belə ki, görkəmli alimlərimiz bu dəyərli kitaba “Uxtul-Quran” (Quranın bacısı) “İncilu-əhli-beyt” (Əhli-beytin İncili) və “Zəburi-Ali-Muhəmməd (s)” (Ali Muhəmmədin (s) Zəburu) adlarını vermişlər.

Hicri-qəməri tarixi ilə 1353-cü ildə yaşamış mərhum Ayətullah Mərəşi Nəcəfi Səhifeyi-Səccadiyyənin bir nüsxəsini “Təntavi” təfsirinin müəllifinə çatdırmaq üçün Qahirəyə göndərir. O da öz növbəsində təşəkkür etdikdən sonra, Ayətullah Mərəşi Nəcəfiyə belə yazır: “Bu bizim bədbəxtliyimizdəndir ki, bu vaxta qədər nübüvvət irsindən olan belə bir əbədi və qiymətli əsərdən xəbərsiz qalmışıq. Mən nə qədər ona baxıram onu bəşər kəlamından üstün Allah kəlamından isə aşağı görürəm.”

Səhifeyi Səccadiyyə təkcə Allahın dərgahına dua etmək və hacət diləməkdən ibarət deyil. Bu kitab eyni zamanda islami elmlər və maarif dəryasıdır. Onun içində əqidəvi, mədəni, ictimai, siyasi və bir sıra təbiət və şəriət qayda-qanunları vardır ki, hamısı da dua şəklində bəyan olunmuşdur.

Bu dəyərli kitabın özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır:

1. Səhifeyi Səccadiyyə maddi aləmdən tam ayrılma, yaradılışla əlaqəni kəsmə və Allaha bağlılığın və Ona təvəkkülün təcəssümüdür. Necəki, iyirmi səkkizinci duanın bir hissəsində belə deyilir: “İlahi, Səndən qeyrisindən əl üzüb, Sənə qovuşmaqla özümü xalisləşdirdim. Bütün varlığımla Sənə tərəf üz tutmuşam və Sənin əta etməyinə möhtac olanlardan üz döndərmişəm. Sənin ehsanına möhtac olanlardan hacətimi geri götürmüşəm. Başa düşmüşəm ki, möhtac olanın möhtac olandan hacət diləməyi səfehlik və ağlın çaşqınlığıdır!”

2.Səhifeyi Səccadiyyə imam Səccadın (ə) uca Allaha olan mərifətinin kamilliyini və dərin imanını ifadə edir. Birinci duanın bir hissəsində belə buyurulur: “Həmd olsun Allaha ki, Ondan əvvəl və Ondan sonra heç bir varlıq yoxdur. Əvvəl və axır Odur! Görən gözlər Onu görməkdə və mədh edənlərin düşüncələri Onu tərif etməkdə acizdir!”

3.Səhifeyi Səccadiyyə Allahın rəhmətinə ümid və arzu qapılarını açır, çünki insan nə qədər günahkar olsa da, Allaha qayıdıb günahı tərk etməkdən ümidini kəsməməlidir. İyirminci duada belə buyurulur: “İlahi, məğfirətinə və əfvinə doğru üz tutmuşam, güzəştinə müştaqam və fəzlinə arxalanıram! Bir halda ki, məndə Sənin məğfirətinə və əfvinə səbəb olacaq bir əməl yoxdur. Özümə etdiyim bu cəfalardan sonra fəzlindən başqa bir şeyə ümidim qalmayıb. Elə isə, Muhəmməd və onun Əhli-beytinə salavat göndər və mənə fəzl və ehsan et.”

4.Səhifəyi Səccadiyyə Allahla yeni münacat qapısını insanın üzünə açır. Əllinci duanın bir hissəsində belə buyurulur: “Ey Allahım, mən həqir (dəyərsiz) bir şəxsəm və qədir-qiymətim azdır. Mənə əzab vermək Sənin qüdrətini zərrə qədər də çoxaltmır. Əgər mənə əzab vermək səltənətini artırsaydı, əzaba dözməyi mütləq Səndən diləyərdim və istəyərdim ki, bununla səltənətin artsın. Amma, ey Allahım, səltənətin itaətkarların itaətinə görə çoxalmaqdan və günahkarların günahına görə azalmaqdan daha böyük, qüdrətin isə daha davamlıdır (əbədidir)!”

Səhifeyi Səccadiyyə alimlərin nəzərində

Səhifəyi Səccadiyyənin vəsfində alimlər və mütəfəkkirlər gözəl və mənalı ifadələr söyləmişlər.

1.Səhifə Səccadiyyənin tərcüməçisi və şərhçisi olmuş mərhum Feyzul-İslam belə demişdir: Kim bu kitabı ixlasla və pak niyyətlə oxuyar və onun mənalarını dərk etmək üzərində düşünərsə (onun mənalarını anlamağa çalışarsa), dərhal onun qəlbinə ilahi nur saçar və o, uca Allaha yönələr, dünya və axirət xoşbəxtliyi yoluna qədəm qoyar.

2.Həzrət imam Xomeyni (r.ə) öz vəsiyyətnaməsində belə buyurmuşdur: Biz iftixar edirik ki, “Saidi-Quran” adlanan həyatverici dualar bizim İmamlarımızdandır. Biz, imamların “Şəbaniyə” münacatı, Hüseyn ibn Əlinin (ə) “Ərəfat” duası, Ali Muhəmmədin (s) Zəburu olan “Səhifeyi-Səccadiyyə” və Allah tərəfindən Zəhrayi-Mərziyənin qəlbinə ilham olmuş “Səhifeyi-Fatimiyyə” kitabı ilə fəxr edirik.

3.Şəhid Murtəza Mütəhhəri belə deyir: Şiə dünyasında mövcud olan böyük xəzinələrdən biri də bu dualar toplusudur. Allaha and olsun ki, bu dualar bilik və maarif mənbəyidir. Əgər bizim Zeynəlabidinin (ə) Səhifeyi-Səccadiyyəsindən və ya Səhifeyi-Səccadiyyədən qeyri dualardan, məsələn, Əli ibn Hüseynin (ə) Əbu Həmzə Sumali duasından başqa heç bir dəlilimiz olmasaydı və əgər İslamın on dörd əsrdə bunlardan başqa bir şeyi olmasaydı, İslamın şagirdləri tərəfindən belə bir əsərin ortaya çıxması kifayət edərdi. Bu dualar o qədər əzəmətə malikdirlər ki, həqiqətən də, möcüzə bundan başqa bir şey deyil.

4.Ali Məqamlı Rəhbər: Bəli, Səhifeyi-Səccadiyyə kitabı əvvəldən axıra qədər insanlar üçün dəyərli motivasiyalarla doludur. Əgər insan bunlara diqqət yetirsə, həqiqətən də Səhifeyi-Səccadiyyə bir cəmiyyəti düşündürmək, islah etmək və oyatmaq üçün kifayətdir.

5.Təntavi Cövhəri: Hicri-qəməri tarixi ilə 1353-cü ildə yaşamış mərcəi-təqlid mərhum Ayətullah əl-uzma Mərəşi Nəcəfi Səhifeyi-Səccadiyyənin bir nüsxəsini özünün müasiri olan “Təntavi” təfsirinin müəllifinə (İskəndəriyyə müftisinə) çatdırmaq üçün Qahirəyə göndərir. O, (Ayətullah Mərəşi Nəcəfinin) cavabında belə yazır: “Dəyərli məktubunuz bir müddət əvvəl Mustafa’nın reyhanəsi şəhid İmam Hüseynin oğlu və İslamın zahid imamı Əlinin (Zeynəlabidin) kəlamlardan ibarət olan Səhifeyi Səccadiyyə kitabı ilə birlikdə mənə çatdı. Kitabı hörmətlə əlimə aldım və onun heç bir yerdə tapılmayan elm, bilik və hikmətləri özündə cəmləşdirən bənzərsiz bir kitab olduğunu anladım. Həqiqətən bu bizim (əhli-sünnətin) bədbəxtliyimizdəndir ki bu vaxta qədər nübüvvət irsindən olan belə bir əbədi və qiymətli əsərdən xəbərsiz qalmışıq. Mən hər nə qədər onu oxuyub, diqqət yetirirəmsə görürəm ki, o, məxluq sözündən yuxarı, xaliq sözündən aşağıdadır. Doğrudan da, bu necə də qiymətli bir kitabdır.

6.Mərhum Məhəmməd Təqi Fəlsəfi (r.a) Səhifəyi Səccadiyyənin dualarından olan Məkarimul-Əxlaq duasının şərhinin müqəddiməsində belə deyir: Səhifə Səccadiyyənin dəyərli Məkarimul-Əxlaq duası mühüm təlimlər və insan formalaşdıran dərslərlə doludur. İnsanlar bu duanın məzmununa nə qədər həvəs və imanla diqqət yetirsələr və onun məzmununu yaxşıca öyrənib əməl etsələr, o qədər də həqiqi səadət və gerçək kamillik əldə edərlər və əxlaqi fəzilətlər və insani dəyərlərlə bəzənərlər.

7. Polşadan olan xristian alim cənab Andrey Kovski: Mən müsəlmanların imamı, İmam Səccadın (ə) düşüncələrindən dərin təsirlənmişəm. Onun yüksək və ali fikirləri Səhifəyi-Səccadiyyə kitabında özünü göstərir. Bu dəyərli əsəri oxumaq və bu kitabın zəngin mövzuları və maarifinə diqqət yetirmək ruhumu dərin təsir altına almış və məni özünə cəlb etmiş və mənə bir ilahi hiss bəxş etmişdir.

Səhifeyi Səccadiyyənin məzmunu

Səhifeyi Səccadiyyə heç bir zaman yalnız Allahla münacat və Onun dərgahında ehtiyacın ifadəsini özündə ehtiva edən bir kitab hesab edilməmişdir. Səhifə Səccadiyyə ideoloji, mədəni, sosial məsələləri və bir sıra təbiət və şəriət qayda-qanunlarını dua şəklində bəyan edən İslami maarif və elmlər toplusu kimi təqdim edilmişdir.

İmam Səccad (ə) tərbiyəvi, fərdi, sosial və ideoloji məsələləri dua formasında elə ifadə etmişdir ki, onun təlimləri üzərində dərindən düşünüb təfəkkür etməklə xalis ilahi elm mədəninə çatmaq olar. İmam Səccad (ə) bütün mövzularda özünəməxsus yeni və yaradıcı bir üsulla İslam maarifi və öz dövrünün İslam cəmiyyətinin aydın təsvirini təqdim edir və müsəlmanların vəzifələrini bəyan edir.

Allaha həmd və səna ilə başlamaq cəhətdən Quranla uyğunluğu

Quran-kərim “Bismilləhir-Rahmənir-Rahim” ifadəsindən sonra “əlhəmdulilləh” kəlməsi ilə başlayır. Eyni zamanda, Səhifə Səccadiyyə də bu sözlə başlayır:

“الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ بِلَا أَوَّلٍ كَانَ قَبْلَهُ”

“Həmd o Allaha məxsusdur ki, varlıq aləminin əvvəli odur, Ondan öncə bir əvvəl (varlıq) olmamışdır.”

İmam Səccad (ə) bu duada Allaha çoxlu nemətlərinə görə həmd edir və uca Allahdan ona elə bir həmd etmək qabiliyyəti verməsini istəyir ki, onun nəticələrindən biri də ən yüksək məqamlara yüksəlmək və mələklərlə, peyğəmbərlərlə (onlara salam olsun) bir arada olmaq olsun.

Təfəkkür edərkən Allahın məxluqat üzərindəki üstünlüyünü dərk edir, Onun mütləq və sonsuzluğu ilə tanış oluruq. Bu, bizi İmamın (ə) ilahi baxışının dərinliyinə yönləndirir. Duanın sonunda bütün ilahi övliyaların arzuladığı şeyi Allahdan istəyir və şəhidlərin xatirəsi yad edir:

"و نصيرُ بِهِ في نظمِ الشُهداءِ بِسُيوفِ أعدائهِ، إنّهُ وليٍّ حميدٌ"

“(Allaha həmd olsun!) Elə bir həmd ki, bu həmdlə Onun düşmənlərinin qılıncı ilə şəhid olanların sırasına daxil olaq.”

Gözəl xüsusiyyətlərin dəqiq analizi

Səhifeyi Səccadiyyə insanların həssas və zəif nöqtələrini xatırladır. Bəzi gözəl xüsusiyyətlərin pis xüsusiyyətlərlə dəqiq sərhədi var və bu, insanı sifətlərin sərhədlərini yaxşı tanımağa vadar edir ki, beləcə həddini aşmasın. Bu məqam İmamın (ə) dualarında, o cümlədən Məkarimul-Əxlaq duasında xüsusi bir incəliklə ifadə olunmuşdur.

Təkəbbür

“وأعزَّني و لا تَبتَليني بالكِبر”

“(İlahi) mənə izzəti-nəfs bəxş et və təkəbbürlüyə düçar etmə.”

İmam Səccad (ə) Allahdan izzət istədikdən sonra təkəbbür mövzusuna toxunur, çünki bəzən izzəti-nəfs bəzi insanlarda o dərəcəyə çata bilər ki, sərhədini aşaraq onları xudpəsəndliyə və kibirə sürükləsin.

Ücb

“و عبّدني لكَ و لا تُفسِد عبادَتي بالعُجب”

“(İlahi) sənə ibadət etməyi mənə nəsib et və ibadətimi xudpəsəndlik (özünü bəyənmək) çirkinliyi ilə zay etmə.”

Bu dərəcədə əhəmiyyət kəsb edən ibadət ücb ilə yan-yana durur. İbadət edəni təhdid edən təhlükə ücb və özünü bəyənməkdir.

Minnət qoymaq

"و أجر للناسِ علي يديَّ الخير و لا تُمحقهُ بالمنِّ"

“İnsanlara mənim əlimlə xeyir yetir və bu xeyri, minnətdən uzaq et.”

Burada insanların xeyir işlərinin bəlası olaraq minnətin qoyulması qeyd olunub ki, bu da Quran ayələri ilə uyğun gəlir:

یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ لَا تُبۡطِلُوا۟ صَدَقَـٰتِكُم بِٱلۡمَنِّ وَٱلۡأَذَىٰ

“Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi minnət qoymaq və əziyyət verməklə puça çıxarmayın.” (Bəqərə: 264)

Yaxşıların və ilahi övliyaların ardınca getmək

İnsan həmişə bir nümunə axtarır ki, ona ürək bağlasın və onun yolu ilə irəliləsin. İnsanların örnək və nümunəvi şəxslərdən aldığı dərin təsir, inkar edilə bilməz bir gerçəklikdir. İmam Səccad (ə) bu incə məqamı insanşünaslıqda gözəl bir şəkildə ifadə etmişdir:

أسألكَ خوفَ العابدينَ لكَ و عِبادَةَ الخاشعينَ لكَ، و يقينَ المتوَكِّلين عليكَ و توكُّلَ المؤمنين عليكَ، اللهمّ اجعَل رغبَتي في مَسألتي مثلَ رغبَةِ أوليائكَ في مسائلهم و رَهبتي مثلَ رهبةَ أوليائكِ و استعمِلني في مرضاتك عملاً لا أترُكُ معه شيئاً من دينكَ مخافةَ أحدٍ من خلقِكَ

“(İlahi) Səndən istəyirəm ki, ibadət edənlərin xofunu* səmimi-qəlblə qarşında baş əyənlərin ibadətini, təvəkkül edənlərin yəqinini və möminlərin təvəkkülünü mənə bəxş edəsən. Ey Allahım! Səndən dilək diləməyə olan rəğbətimi dostlarının rəğbəti və qorxumu dostlarının qorxusu kimi et. Sənin razılığını qazanmağım üçün mənə elə bir əməl nəsib et ki, onunla yaratdıqlarının qorxusundan dininin hər hansı bir hökmünü tərk etməyim.”

İmamət və cəmiyyətin rəhbərliyi məsələsi

İmam Səccad (ə) duaları əsnasında bir neçə dəfə siyasi məsələlərə, xüsusən də imamət və İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mövzusuna toxunmuşdur. İmam Səccad (ə) Səhifeyi Səccadiyyənin qırx yeddinci münacatında dua şəklində həqiqi imamları onların sifətlərini zikr etməklə tanıtdırır ki, həqiqət axtarışında olan insanlar batil rəhbərlik iddiaçılarına aldanmasınlar və bu nişanələrdən istifadə edərək, doğru rəhbərləri tanıyıb dinin həqiqi höccətlərini və şəriətin əsl mühafizəçilərini tanıya bilsinlər.

İmam Səccad (ə) Səhifeyi Səccadiyyənin 47-ci duasında Allahdan imamlara (ə) salam göndərməsini istəyir:

رَبِّ صَلِّ عَلَى أَطَايِبِ أَهْلِ بَيْتِهِ الَّذِينَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِكَ

Ey Rəbbim! Peyğəmbərin pak Əhli-beytinə salam göndər. Sonra isə məsum imamların bəzi xüsusiyyətlərini sadalayır.

1.Allah tərəfindən seçilmişlər:

الَّذِينَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِكَ

“Əmrinin icrası üçün seçdiyin kəslərə salam göndər.”

2.İlahi elm xəzinədarları:

وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِكَ

“(Onları) elminin xəzinədarları etmisən.”

3.İlahi dinin qoruyucuları:

وَ حَفَظَةَ دِينِكَ

“(Onları) öz dininin qoruyucuları təyin etmisən.”

4.Yer üzünün ilahi xəlifələri:

وَ خُلَفَاءَكَ فِي أَرْضِكَ

“(Onları) onları yer üzündə öz xəlifələrin qərar vermisən.”

5.Bəndələr üçün ilahi höccətlər:

وَ حُجَجَكَ عَلَى عِبَادِكَ

“(Onları) bəndələrin üçün höccət qərar vermisən.”

6.İsmət sahibi (məsum) olanlar:

وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِيراً بِإِرَادَتِكَ

“Öz iradənlə onları bütün (zahiri və daxili) çirkinliklərdən pak etmisən.”

7.Bəndələrin Allaha yaxınlaşma vasitəsi:

وَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِيلَةَ إِلَيْكَ

“(Onları) özünə yaxınlaşma vəsiləsi qərar vermisən.”

8.Cənnətə gedən yol:

وَ الْمَسْلَكَ إِلَى جَنَّتِك

“(Onları) cənnətinə gedən yol qərar vermisən.”

Etiqadi mövzular

1.Allahı tanımaq: Qırx yeddinci duanın bir hissəsində belə deyilir: “Ey Allahım! Həmd, yalnız Sənə məxsusdur! Ey göyləri və yeri yaradan, cəlal və kəramət sahibi, rəbblərin (rəbb sanılan məxluqların) Rəbbi, hər məbudun (məbud sanılan məxluqların) Allahı! Bütün məxluqların xaliqi və hər şeyin varisi! Onun heç bir oxşarı yoxdur! Heç bir şey Ondan gizli deyildir! O, hər şeyi əhatə edib və hər şeyə nəzarət edir! Sən, Səndən başqa bir tanrı olmayan yeganə varlıqsan! Sən, oxşarı olmayan tək varlıqsan!”

2.Ədl (ədalət): Qırx səkkizinci duanın bir hissəsində belə deyilir: “Mən bu həqiqətə yetişdim ki, hökmündə zülm, əzabında tələskənlik yoxdur”. Habelə, onuncu duanın bir hissəsində belə gəlmişdir: “İlahi, əgər bizi bağaşlamaq istəsən, bu, Sənin fəzl və ehsanından və əgər bizi əzaba düçar etmək istəsən, bu, Sənin ədalətindən irəli gəlir.”

3.Nübüvvət və imamət: Qırx doqquzuncu duanın bir hissəsində belə buyurulur: “İlahi! Muhəmmədin (s) uca məqamı və Əlinin (ə) aydın vilayəti ilə Sənə yaxınlaşıram və onların vasitəsiylə Sənə üz tutub səndən istəyirəm ki, məni filan və filan şər və pisliklərdən qoruyasan.”

4.Məad: On dördüncü duanın bir hissəsində belə deyilir: “(İlahi) Əgər mənə zülm edəndən haqqımın və intiqamımın alınmasının haqla batilin aydınlaşacağı və düşmənlərin toplanacağı günə qədər (Qiyamət günü) təxirə düşməyi mənim xeyirimədirsə, onda Muhəmməd və onun Əhli-beytinə salavat göndər və Öz tərəfindən mənə, düzgün niyyət və tükənməz səbir verməklə kömək et.”

Füruiddin

1.Namaz: İmam Səccad (ə) qırx dördüncü duanın bir hissəsində belə buyurur: “İlahi, Muhəmməd və onun Əhli-beytinə salavat göndər və bizi bu ayda hüdudlarını və vaciblərini (vacib əməllərini), şərtlərini bəyan etdiyin və zamanlarını təyin etdiyin beş namazın vaxtına riayət etməkdə müvəffəq et.”

2.Oruc: Qırx dördüncü duanın bir hissəsində belə deyilir: “Həmd olsun o Allaha ki, xeyirxahlıq yollarından birini öz ayı, yəni ramazan ayı, orucluq ayı, İslam ayı və s. olaraq təyin etdi. Digər aylarda halal olanları bu ayda haram etdi və Onu əziz tutmaq üçün yeməyi və içməyi qadağan edərək, onun üçün müəyyən bir vaxt təyin etdi.”

3.Zəkat: Qırx dördüncü duanın bir hissəsində belə deyilir: “Bizi bu ayda müvəffəq et ki, mallarımızı zülmdən və başqalarının haqqından təmizləyək və zəkatlarımızı verərək onları pak edək.”

4.Həcc: İyirmi üçüncü duanın bir hissəsində belə deyilir: “İlahi, mənə həcc və ümrə ziyarətini, peyğəmbərinin və onun Əhli-beytinin – Sənin salamın onlara olsun– qəbrlərinin ziyarətini nəsib et.”

5.Cihad: İmam Səccad (ə) iyirmi yeddinci duanın bir hissəsində belə buyurur: “İlahi, Muhəmməd və onun Əhli-beytinə salavat göndər və izzətinə xatir müsəlmanların sərhədlərini qoru. Sərhəd mühafizəçilərini qüdrətinlə gücləndir və sonsuz fəzlinlə onlara bəxş etdiyin nemətləri artır. İlahi, Muhəmməd və onun Əhli-beytinə salavat göndər və onların (sərhədçilər) sayını çoxalt, silahlarını iti və kəsici et, yerləşdikləri əraziləri mühafizə et, cəbhələrinin həssas nöqtələrini möhkəmləndir.”

6.Əmr be məruf və nəhy əz münkər: Altıncı duanın bir hissəsində belə deyilir: “Bizi bu gün və bu gecə və bütün günlərimizdə xeyirli işlər görmək və yaxşılığa dəvət etmək və pislikdən çəkindirmək üçün müvəffəq et.”

7.Təvəlla və Təbərra: İmam (ə) altıncı duanın bir hissəsində belə buyurur: “Ey Rəbbim! Mən Sənin dostlarını sevənlərdənəm və Sənin vasitənlə onların düşmənlərindən uzaqlaşmağı istəyirəm və onların dostluğu, sevgisi və itaəti ilə Sənə yaxınlaşmağı diləyirəm.”

Həmçinin iyirmi beşinci duanın bir hissəsində isə belə deyilir: “Məni dostlarını sevən və düşmənlərini düşmən bilən halda öldür.”

Səhifeyi Səccadiyyədə olan digər mövzular

1.İslam.

2.Mələklər.

3.Əxlaqi mövzular.

4.Allaha itaət.

5.Zikr və dua.

6.Siyasət.

7.İqtisadiyyat.

8.İnsan və dünya ilə bağlı məsələlər.

9.Sosial məsələlər.

10.Elm.

11.Tarix.

12.Təmizlik, fiziki sağlamlıq və psixoloji rahatlıqla bağlı məsələlər.

13.Hərbi məsələlər.

Səhifeyi Səccadiyyənin qaynağı

Səhifeyi Səccadiyyənin əvvəlində gələn sənəd, onun yeganə məşhur sənədidir. Baxmayaraq ki, onun üçün başqa sənədlər də nəql olunmuşdur, lakin həmin sənədlərin hamısının bir hissəsi bir-biri ilə müştərəkdir:

حَدَّثَنَا السَّیِّدُ الاْجَلُّ، نَجْمُ الدِّینِ، بَهَاءُ الشَّرَفِ، أَبُو الْحَسَنِ: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَحْیَی الْعَلَوِی الْحُسَیْنِی ـ رَحِمَهُ اللَّهُ ـ قَالَ: أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ السَّعِیدُ، أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَهْرَیَارَ، الْخَازِنُ لِخِزَانَةِ مَوْلانَا أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فِی شَهْرِ رَبِیعٍ الاَوَّلِ مِنْ سَنَةِ سِتَّ عَشْرَةَ وَخَمْسِمِائَةٍ قِرَاءَةً عَلَیْهِ وَأَنَا أَسْمَعُ. قَالَ: سَمِعْتُهَا عَنِ الشَّیْخِ الصَّدُوقِ، أَبِی مَنْصُورٍ: مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِالْعَزِیزِ الْعُکْبَرِیِّ الْمُعَدِّلِ (رَحِمَهُ اللَّهُ) عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ: مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُطَّلِبِ الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: حَدَّثَنَا الشَّرِیفُ، أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ أَبِی‌طَالِبٍ: قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ بْنِ خَطَّابٍ الزَّیَّاتُ سَنَةَ خَمْسٍ وَسِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ قَالَ: حَدَّثَنِی خَالِی: عَلِیُّ بْنُ النُّعْمَانِ الاَعْلَمُ. قَالَ: حَدَّثَنِی عُمَیْرُ بْنُ مُتَوَکِّلٍ الثَّقَفِیُّ الْبَلْخِیُّ عَنْ أَبِیهِ: مُتَوَکِّلِ بْنِ هَارُونَ قَالَ: لَقِیتُ یَحْیَی بْنَ زَیْدِ بْنِ عَلِی (علیه السلام)

Bu ravilər aşağıdakı şəxslərdir:

1.Nəcmuddin Əbul Həsən Məhəmməd ibn əl-Həsən ibn Əhməd ibn Əli ibn Məhəmməd ibn Ömər ibn Yəhya Ələvi Hüseyni

2.Məhəmməd ibn Əhməd ibn Şəhriyar

3.Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbdüləziz əl-Ukbəri

4.Məhəmməd ibn Abdullah ibn Muttəlib Şeybani

5.Əbu Abdullah Cəfər ibn Məhəmməd ibn Cəfər ibn Həsən ibn Cəfər ibn Həsən ibn Həsən ibn Əmir əl-Muminin Əli ibn Əbi Talib.

6.Abdullah ibn Ömər ibn Xəttab əz-Zəyyat

7.Əli ibn Numan əl-Ələm

8.Umeyr ibn Mütəvəkkil Səqəfi

9.Mütəvəkkil ibn Harun

Umeyr ibn Mütəvəkkil Səqəfi yeganə şəxsdir ki, kitabı atası Mütəvəkkil ibn Harundan nəql etmişdir. Əhməd ibn Müslim Mütəhəri, Əli ibn Numan Ələm, Məhəmməd ibn Saleh, Hüseyn ibn Əşkib Mərvəzi, Ubeydullah ibn Fəzl Nəbhani və Əli ibn Həmmad ibn Əla da daxil olmaqla digər ravilər də ondan rəvayət etmişlər. Səhifeyi Səccadiyyənin çoxlu hədisləri vardır ki, onlardan ən məşhuru Bəhauş-Şərəf hədisidir.

Səhifeyi Səccadiyyə hicri birinci əsrdə yazılmış nadir əsərlərdən biridir ki, elə əvvəldən şiələr arasında məşhur olmuşdur. Şeyx Müfid “İrşad” kitabında, Xəzzaz Qummi “Kifayətul-əsər” kitabında, Şeyx Tusi özünün iki kitabında, “Fehrest” və “Rical”ında, Nəcaşi isə “Ricalun-Nəcaşi” kitabında bu əsərə işarə etmişlər. Həmçinin, Şeyx Tusi özünün dua kitabı olan “Misbahul-Mütəhəccid”də Səhiffeyi Səccadiyədən səkkiz dua nəql etmişdir. Bundan əlavə, Qütb Ravəndi (vəfatı: 573 h.q.), Seyid ibn Tavus (vəfatı: 664 h.q.), Şəhide Əvvəl, Kəfəmi “əl-Misbah”da və başqaları da Səhifeyi Səccadiyyənin dualarını öz kitablarında gətirmişlər.

Səhifeyi Səccadiyyənin nüsxələri və nəşrləri

Səhifeyi Səccadiyə çoxlu əlyazması olan kitablardan biridir. Təkcə İranda bu kitab üçün üç mindən çox əlyazma qeydə alınmışdır. Səhifeyi Səccadiyyənin ən qədim nüsxələrindən biri (yazılma tarixi: 695 h.q.) Ayətullah Mərəşi Nəcəfinin kitabxanasında saxlanılır. 1348-ci şəmsi ilində imam Rzanın (ə) hərəminin təmiri zamanı da Səhifeyi Səccadiyyənin bir qədim nüsxəsi tapılmışdır ki, o, hicri 416-cı ildə yazılmışdır. Qeyd edək ki, onu rəvayət edənlərin hamısı sünnidir. Astan Qüds Rəzəvi məşhur nüsxələrdən fərqli və natamam olan bu nüsxəni çap etdirmişdir.

Səhifeyi Səccadiyyə ilk dəfə hicri 1248-ci ildə Hindistanın Kəlküttə şəhərində çap edilmişdir.  Sonrakı onilliklərdə bu kitabın müxtəlif dillərə tərcüməsi və şərhləri həmin şəhərdə nəşr edilmişdir. Hicri 1262-ci ildə İran, 1322-ci ildə Misir, 1330-cu ildə Dəməşq və 1352-ci ildə İraq bu kitabı ilk dəfə çap etdirmişdir.

Səhifeyi Səccadiyyənin tərcümələri

“Səhifeyi Səccadiyyə” kitabı imam Səccadın (ə) duaları toplusudur. Səhifeyi Səccadiyyənin alimlər və böyük şəxsiyyətlər yanında yüksək əhəmiyyətə sahib olması, onun bir çox dillərə tərcümə edilməsinə səbəb olmuşdur.

Səhifeyi Səccadiyyə dəfələrlə fars, türk, urdu, ingilis, fransız, ispan, alban, alman və rus kimi müxtəlif dillərə tərcümə və çap edilmişdir.

Səhifeyi Səccadiyyənin şərhləri

Səhifeyi Səccadiyyə kitabının əhəmiyyəti və etibarına görə bu kitaba ərəb və fars dillərində çoxlu şərhlər yazılmışdır. Əllamə Ağa Bozorg Tehrani “Əl-Zəriə” kitabında Səhifeyi Səccadiyyənin əlliyə yaxın şərhini qeyd etmişdir. Həmçinin, onun üçün çoxlu tərcümələr yazılmışdır.

Ərəb dilində olan şərhlərdən biri “Riyazus-Salikin” adlanır və bu, seyid Əli xan Şareh (Kəbir) kimi tanınan Əli ibn Əhməd Məsum Hüseyni tərəfindən Səhifeyi Səccadiyyədəki duaların sayına uyğun olaraq, əlli dörd bölümdə yazılmışdır. Bu şərh, Səhifeyi Kamiləyə indiyə qədər yazılmış ən böyük şərhdir.

“Səhifeyi Kamilə” adı ilə tanınan “Səhifeyi Səccadiyyə” ilə yanaşı, İslam alimləri tərəfindən imam Səccadın (ə) digər dualarını əhatə edən başqa beş səhifə də toplanmışdır. Bu səhifələr “Əs-Səhifətul-Saniyə”, “Əs-Səhifətus-Salisə”, “Əs-Səhifətul-Rabiə” və “Əs-Səhifətul-Xamisə” adları ilə nəşr olunmuşdur.

Səhifeyi Səccadiyyənin dualarının siyahısı

“Səhifeyi Səccadiyyə” ilkin olaraq imam Səccadın (ə) iki oğluna, yəni İmam Baqir (ə) və Zeyd bin Əliyə buyurduğu və onların da yazdığı 75 duadan ibarət dua toplusu idi. Buna görə də ,onun ilkin variantı iki nüsxədə yazılmışdır. Yəhya ibn Zeyd atası Zeydin yazdığı nüsxəni Mütəvəkkil ibn Harun Bəlxiyə (Səhifeyi Səccadiyyənin ilk ravisi) verir. Mütəvəkkil də həmin nüsxəni imam Sadiqin (ə) yanına aparır və imam Baqirdən (ə) qalan nüsxə ilə müqayisə edir, beləcə onlar arasında heç bir ixtilaf tapa bilmir. İmam Sadiq (ə) həmin kitabı Mütəvəkkil ibn Haruna diktə edir və o da onu yazır. Lakin onun 11 duasını itirir və geriyə sadəcə  64 dua qalır. Həmin 64 duadan da bəziləri sonrakı dövrlərə çatmamışdır. Bu səbəbdən də Səhifeyi Səccadiyyənin nüsxələrində cəmi 54 dua vardır.

Səhifeyi Səccadiyyənin bəzi duaları müəyyən günlərə (məsələn, Ərəfə duası, ramazan ayı ilə vidalaşma duası, hilalı görmək duası) məxsusdur. Bəzi dualar üçün isə, xüsusi nəzərdə tutulmayıb. Səhifeyi Səccadiyyənin 54 duası vardır ki, onların adlarının siyahısı belədir:

1.O Həzrətin Allaha həmd-səna üçün etdiyi dua (التَّحْمیدُ لِلَّه عَزَّوَجَلَّ)

2.O Həzrətin (ə) Məhəmməd (s) və onun ailəsi üçün etdiyi dua (الصَّلوةُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ)

3.O Həzrətin (ə) ərşi daşıyanlar (mələklər) üçün etdiyi dua (الصَّلوةُ عَلی حَمَلَةِ الْعَرْشِ)

4.O Həzrətin (ə) peyğəmbərlərə iman gətirənlər üçün etdiyi dua (الصَّلوةُ عَلی مُصَدِّقِی الرُّسُلِ)

5.O Həzrətin (ə) özünə və yaxınları (dostları) üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ لِنَفْسِهِ وَ خاصَّتهِ)

6.O Həzrətin (ə) səhər və axşam vaxtı etdiyi dua (دُعآؤُهُ عِنْدَ الصَّباحِ وَ الْمَسآءِ)

7.O Həzrətin (ə) çətinliklər mühüm hadisələr və qəm-qüssə vaxtında oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی الْمُهِمّاتِ)

8.O Həzrətin (ə) pis və bəyənilməz işlərdən Allaha pənah aparmaq üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الْاسْتِعاذَةِ)

9.O Həzrətin (ə) bağışlanma şövqü ilə etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الْاشْتِیاقِ)

10.O Həzrətin (ə) Allah dərgahına pənah aparmaq üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی اللَّجَأِ الَی اللَّهِ تَعالی)

11.O Həzrətin (ə) aqibətin yaxşı nəticələnməsi üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ بِخَواتِمِ الْخَیْرِ)

12.O Həzrətin (ə) günahlara etiraf və tövbə etmək üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الْاعْتِرافِ)

13.O Həzrətin (ə) hacətlərin istənilməsi üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی طَلَبِ الْحَوائِجِ)

14.O Həzrətin (ə) zülm olunan zaman yaxud zalımlardan şikayət üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الظُّلاماتِ)

15.O Həzrətin (ə) xəstəlik zamanı oxuduğu dua (دُعآؤُهُ عِنْدَ الْمَرَضِ)

16.O Həzrətin (ə) əfv və günahların bağışlanması üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الْاسْتِقالَةِ)

17.O Həzrətin (ə) Şeytanın şərrini dəf etmək üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ عَلَی الشَّیْطانِ)

18.O Həzrətin (ə) bəla və çətinliklərin dəf edilməsi üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الْمَحْذُوراتِ)

19.O Həzrətin (ə) yağış yağması üçün oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی الْاسْتِسْقاءِ)

20.O Həzrətin (ə) gözəl və bəyənilmiş əxlaq üçün etdiyi dua (Məkarimul-Əxlaq duası)  (دُعآؤُهُ فِی مَکارِمِ الْأخْلاقِ)

21.O Həzrətin (ə) kədərli hadisələr zamanı etdiyi dua (دُعآؤُهُ اذا حَزَنَهُ امْرٌ)

22.O Həzrətin (ə) çətinlik və sıxıntı zamanı etdiyi dua (دُعآؤُهُ عِنْدَ الشِّدَّةِ)

23.O Həzrətin (ə) sağlamlıq üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ بِالْعافِیَةِ)

24.O Həzrətin (ə) ata və anası üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ لِأَبَوَیْهِ)

25.O Həzrətin (ə) övladları üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ لِوُلْدِهِ)

26.O Həzrətin (ə) qonşuları və dostları üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ لِجیرانِهِ وَ اوْلِیآئِهِ)

27.O Həzrətin(ə)  (İslam ölkəsinin) sərhəd mühafizəçiləri üçün etdiyi dua. (دُعآؤُهُ لِأهْلِ الثُّغُورِ)

28.O Həzrətin (ə) Allaha pənah aparmaq barədə etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی التَّفَزُّعِ)

29.O Həzrətin (ə) ruzinin azaldığı zaman oxuduğu dua (دُعآؤُهُ اذا قُتِّرَ عَلَیْهِ الرِّزْقُ)

30.O Həzrətin (ə) borcu ödəmək üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الْمَعُونَةِ عَلی‌قَضاءِالدَّینِ)

31.O Həzrətin (ə) tövbə edib Allaha dönmək üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ بِالتَّوبَةِ)

32.O Həzrətin (ə) gecə namazında etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی صَلوةِ اللَّیْلِ)

33.O Həzrətin (ə) xeyir və yaxşılıq istədiyi zaman oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی الْاسْتِخارَةِ)

34.O Həzrətin (ə) çətinlik zamanı oxuduğu dua (دُعآؤُهُ اذَا ابْتُلِیَ)

35.O Həzrətin (ə) Allahın hökmünə razı olmaq üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الرِّضا بِالْقَضآءِ)

36.O Həzrətin (ə) göy gurultusu eşitdikdə etdiyi dua (دُعآؤُهُ عِنْدَ سَماعِ الرَّعْدِ)

37.O Həzrətin (ə) şükür etmək üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی الشُّکْرِ)

38.O Həzrətin (ə) Allahdan üzr istəmək üçün oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی الْاعْتِذارِ)

39.O Həzrətin (ə) əfv və bağışlanma istədiyi zaman etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی طَلَبِ الْعَفْوِ)

40.O Həzrətin (ə) ölümü yad edərkən oxuduğu dua (دُعآؤُهُ عِنْدَ ذِکْرِ الْمَوْتِ)

41.O Həzrətin (ə) günahın örtülməsini istəmək üçün etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی طَلَبِ السِّتْرِ وَ الْوِقایَةِ)

42.O Həzrətin (ə) Quranı xətm edərkən etdiyi dua (دُعآؤُهُ عِنْدَ خَتْمِهِ الْقُرْآنَ)

43.O Həzrətin (ə) təzə çıxmış ayı (hilalı) gördükdə etdiyi dua (دُعآؤُهُ اذا نَظَرَ الَی الْهِلالِ)

44.O Həzrətin (ə) Ramazan ayının gəlişi zamanı etdiyi dua (دُعآؤُهُ لِدُخُولِ شَهْرِ رَمَضانَ)

45.O Həzrətin (ə) Ramazan ayı ilə vidalaşarkən etdiyi dua (دُعآؤُهُ لِوِداعِ شَهْرِ رَمَضانَ)

46.O Həzrətin (ə) Fitr bayramı və cümə günləri oxuduğu dua (دُعآؤُهُ لِعیدِ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَةِ)

47.O Həzrətin (ə) Ərəfə günü etdiyi dua (دُعآؤُهُ فِی یَوْمِ عَرَفَةَ)

48.O Həzrətin (ə) Qurban bayramı və cümə günləri oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی یَوْمِ الْاضْحی وَالْجُمُعَةِ)

49.O Həzrətin (ə) düşmənlərin hiyləsini dəf etmək üçün oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی دَفْعِ کَیْدِ الْاعْدآءِ)

50.O Həzrətin (ə) Allahdan qorxmaqla bağlı oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی الرَّهْبَةِ)

51.O Həzrətin (ə) Allahın dərgahında ağlamaq və sızıldamaq barədə oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی التَّضَرُّعِ وَالْاسْتِکانَةِ)

52.O Həzrətin (ə) Allahdan hacət istəməkdə israr etmək barədə oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی الْالْحاحِ)

53.O Həzrətin (ə) Allah dərgahına zəliliyini izhar etməsi üçün oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی التَّذَلُّلِ)

54.O Həzrətin (ə) qəm-qüssənin aradan aparmaq üçün oxuduğu dua (دُعآؤُهُ فِی اسْتِکْشافِ الْهُمُومِ)