Quranın sünnələri

Sual: Quranın sünnələri hansı mənadadır və neçə yerə ayrılır?

Cavab: Quranın sünnələri və ya ilahi sünnələr Allahın dünyanın idarəsi üçün nəzərdə tutduğu qayda-qanunlara deyilir. Hansı ki, bu qayda-qanunlar İlahi iradədən qaynaqlanır və dünyanın xüsusi nizamla hərəkət etməsinə səbəb olur. Quranın sünnələri aşağıdakılardan ibarətdir:

·     Möhlət vermək.

·     Salehlərin hakimiyyəti.

·     Zalımların bir-birinə hakim olması.

·     Pak həyatın verilməsi.

·     Paklanmaq.

·     Maddi aləmin məhv olması.

·     İnsanların imtahan olunması.

·     Mükafat və cəza (savab və əzab).

·     Çətinlikdən sonra asanlığın gəlməsi.

İlahi sünnələrin mənası

Sünnələr cəmiyyətə və tarixə hakim olan qanunlardır. Qurani-kərim cəmiyyətə və tarixə hakim kəsilən bu qanunlardan “sünnətəllah” (Allahın sünnəsi), “sünən”(sünnələr) və “sünnət” ifadələri ilə bəhs edir. Bu ilahi sünnələr dəyişilməzdir və bütün zamanlar üçün keçərlidir.

 فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً 

“Məgər onlar keçmişdəkilər (barədə ilahi) sünnədən başqa bir şeymi gözləyirlər (ki, qəfil bir əzabla kökləri kəsilsin)? (Ya Peyğəmbər!) Sən Allahın sünnəsində (qoyduğu qayda-qanunda) heç bir dəyişiklik tapmazsan”. (Fatir: 43)

İlahi sünnələr Allah təalanın dünyanı idarə etmək üçün qoyduğu qayda-qanunlardır. Əslində, bu qayda-qanunlar həmin ilahi iradədir ki, dünyaya xüsusi nəzm bəxş etmişdir. İnsan varlıq aləmində bu sünnələrə məhkum (tabe) olduğundan, öz həqiqi kamalına çatması üçün bu sünnələri tanıması şərtdir.

Quranda ilahi sünnələrlə bağlı ayələr bizə bunu anladır ki, cəmiyyətə və tarixi dəyişikliyə təsadüflər hakim deyil, əksinə həyat və ölüm, insanın həyatında baş verən yüksəlişlər və süqutlar, bir sözlə, hamısı müəyyən qanunlara tabedir ki, həmin o qanunlara ilahi sünnələr deyilir.

Möhlət vermə sünnəsi

Qurani-kərimdə sözükeçən ilahi sünnələrdən biri möhlət vermə sünnəsidir. Əgər insan batil və azğınlıq yolunu tutsa və ilahi hökmün müqabilində təslim olmaqdan boyun qaçırsa, Allah təala ona möhlət verər. Amma o daha çox günaha bataraq Qiyamətdə ağır bir əzabla üzləşər:

وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِینٌ

“Küfr edən kəslər onlara verdiyimiz möhlətin öz xeyirlərinə olmasını güman etməsinlər. Əslində Biz onlara (başa düşmələri üçün) möhlət veririk (lakin sonda bu, səbəb olur) ki, onlar (öz) günah(ların)ı artırsınlar. Onlar üçün alçaldıcı bir əzab vardır”. (Ali İmran:178)

Salehlərin hakimolma sünnəsi

Cəmiyyət əgər iman və paklıq yolunda addımlasa, Allah-Taala ümmətin saleh və pak şəxslərini onlara hakim (rəhbər) təyin edər. Bu rəhbərlər insanların ancaq maddi və sosial məsələləri ilə məşğul olmazlar, eyni zamanda onların mənəvi inkaşafı və insani dəyərlərinin yüksəlməsinə də şərait yaradırlar. Bu sünnə iman, təqva sahiblərinə və Allahın razılığı yolunda çalışan insanlara Allahın bir lütfüdür.

وَلَقَدْ کتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ

“Həqiqətən, Biz Zikrdən (Musanın Tövratından) sonra (Davudun) Zəbur(un)da yazdıq və qərara aldıq ki, bu yerin varisi Mənim saleh bəndələrim olacaqlar”. (Ənbiya:105)

Dünyanın hakimiyyəti və idarəçiliyi saleh möminlərə məxsusdur. Əgər tarixin bəzi dövrlərində İslam cəmiyyətinə saleh şəxslər hakim olmayıbsa, bu, mömin və salehlərin səhlənkarlığından qaynaqlanır. Yoxsa ki, Allahın vədi qəti və qaçılmazdır və nə qədər ki, bütün şərtlər həyata keçməyib, bu ilahi sünnə də gerçəkləşməyəcək.

Zalımların bir-birinə hakim olma sünnəsi

Əgər bir qrup insan zülm etməyə adət etsə və başqalarını öz əsarəti altına alsa, Allahın sünnəsi gerçəkləşər və vəziyyət elə bir hal alar ki, Allah o zalımlardan bəzilərini bəzilərinin canına salar və onlardan bəzisi bəzisinə hakim kəsilər.

وَکَذَلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضًا بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ

“Beləcə əldə etdiklərinin (günahlarının) cəzası olaraq zalımların bəzisini (digər) bəzisinə hakim edərik”. (Ənam: 129)

Pak həyatın verilməsi sünnəsi

İlahi sünnələrdən biri də saleh və yaxşı insanların dünyada pak həyatla mükafatlandırılmasıdır. Necə ki, insan Allahın yolundan uzaqlaşdıqda Allah ona çətin və sıxıntılı bir həyat yaşadır, eləcə də əgər insan Allahın yolunda addımlayarsa və yaxşı işlər görərsə, Allah ona pak bir həyat bəxş edər.

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکرٍ أَوْ أُنثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاه طَیِّبَه

“Hər kim – kişi yaxud qadın – imanı olan halda yaxşı iş görsə, onu şübhəsiz, (dünyada) pak bir həyatla yaşadacağıq”. (Nəhl: 97)

Pak etmək sünnəsi

Pak etmək sünnəsi də varlıq aləminə hakim olan qanunlardan biridir. Bu sünnəyə əsasən, hər kim cəhalət və azğınlıq yolunu tutduqdan sonra özünə qayıtsa və (peşman olub)  Allaha doğru qayıtmağı qərara alsa, bu sünnət həmin şəxsin barəsində gerçəkləşər. Allah onun günahlarını paklayar və onu doğru və haqq yola hidayət edər:

فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ

“Kim etdiyi zülmündən sonra tövbə etsə və (əqidə və əməlini) düzəltməyə başlasa, şübhəsiz, Allah ona nəzər salar və tövbəsini qəbul edər. Həqiqətən, Allah çox bağışlayan və mehribandır”. (Maidə:39)

Maddi aləmin məhvolma sünnəsi

Maddi aləm və onda olan hər bir şey məhvə və puç olmağa məhkumdur.

مَا عِندَکمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ

“Sizin yanınızda olan tükənir və puç olur, Allahın yanında olan isə daimi və əbədidir”. (Nəhl: 96)

Allah təala İsra surəsinin 56-65-ci ayələrində Özünün təkliyinə, habelə müşriklərin tapındığı bütlərin onlara xeyir və ziyan yetirməkdən aciz olduqlarına və xeyir və ziyanın yalnız Allahın əlində olduğuna dair dəlillər gətirərək müşriklərə xəbərdarlıq edir ki, bu dünya fanidir və sonda puç olub gedəcəkdir. Buna görə də onlar gərək haqqın müqabilində inadkarlıqlarından əl çəksinlər. Əks təqdirdə ilahi sünnəyə əsasən, onlar Allahın əzabına düçar olacaqlar.

İnsanların imtahan olunma sünnəsi

Allah insanları müxtəlif yollarla imtahan edir. Yalnız bu imtahanları uğurla başa vuran kəslər kamilliyin ən son mərhələsinə (zirvəsinə) ucala bilərlər. Bütün peyğəmbərlər bu cür olub, yəni onlar ilahi imtahanlardan uğurla çıxmadan, risalət (ilahi elçilik, Allahın mesajını insanlara çatdırma) və insanların hidayəti vəzifəsinə təyin olunmayıblar.

 أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ

Məgər insanlar: “İman gətirdik” – demələri ilə onlardan əl çəkilib imtahan olunmayacaqlarınımı sanırlar?!” (Ənkəbut: 2)

Mükafat və cəza sünnəsi

İlahi hikmət və ədalətin ayrılmaz şərti olan mükafat və cəza qanunu da ilahi sünnələrdən biri hesab olunur. Bu sünnəyə əsasən, Allah təala əbədi aləmdə, yəni axirət diyarında insanların (yaxşı və pis) əməllərinin cəzasını və ya mükafatını verəcək.

وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ

“Allah mömin kişilərə və möminə qadınlara (ev və ağaclarının) altından çaylar axan, əbədi qalacaqları Cənnətlər vəd etmişdir. Həmçinin əbədi Cənnətlərdə pak məskənlər! Allah tərəfindən olan razılıq (isə bütün nemətlərdən) böyükdür. Budur böyük uğur və qurtuluş!” (Tövbə:72)

وَعَدَ اللَّهُ الْمُنافِقینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْکُفَّارَ نارَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها هِیَ حَسْبُهُمْ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقیمٌ

“Allah münafiq kişilərə və qadınlara və kafirlərə əbədi qalacaqları Cəhənnəm odu vəd etmişdir. Onlara bu bəsdir. Və onlara Allah lənət etmişdir. Onlar üçün daimi bir əzab vardır”. (Tövbə:68)

Çətinlikdən sonra asanlıq sünnəsi

Bu sünnəyə görə, insan çətin və sıxıntılı bir dönəmdən keçdikdən  sonra rahatlıq və asayişə çatar.

فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا

“(Bil ki,) şübhəsiz, hər bir çətinliklə yanaşı bir asanlıq var”. (İnşirah:5)

Bu sünnəyə əsasən, varlıq aləmində çətinlikdən sonra rahatlıq və asayiş gələr. Buna görə də insan nə qədər ki, sıxıntı və çətinliyi aşmayıb, rahatlıq və asayiş üzü görməz. Bu, bu dünyaya hakim olan ilahi bir sünnədir.