Allahda acizliyin olmamasının səbəbi

    Viki Cavab saytından

    Sual: Allahda acizliyin olmamasının səbəbi nədir? Biz hardan bilək ki, Allah aciz deyil?

    Cavab: Acizlik və zəiflik bir şeydən geri qalmaq və o işin ardınca düşməyə deyilir. Bu sözün müqabilində qüdrət sözündən istifadə olunur. Allahın sonsuz qüdrətini isbat etmək üçün vücudun əhatəsinin genişliyi dəlili, imkan və zərurət dəlili kimi dəlillərə istinad edilmişdir. Allahın Öz bənzərini yarada bilməməsi kimi məsələlərə cavab olaraq bir şeyə qüdrətin olub olmaması, o işin qüdrət kateqoriyasına daxil olub olmamasından və zati olaraq mümkün olub-olmamasından asılı olduğu cavabı verilmişdir. Əgər bir işin özü-özlüyündə olması imkansızdırsa, bu işi görə bilməmək acizlik sayılmaz. Ona görə də dünyanı portağalın içərisində yarada bilməmək və ya Allahın özü kimi bir Tanrı yarada bilməməsi dünyanın məhdudiyyətləri ilə bağlı olan məsələdir və bu kimi məsələlərdən Allahın qüdrətinin olmaması qənaətinə gəlmək olmaz.

    Zəiflik və acizliyin tərifi

    Acizlik və zəiflik bir şeydən geri qalmaq və o işin ardıyca düşməyə deyilir. Sonra isə qüsur və bacarıqsızlıq şəklində qüdrət məfhumunun müqabilində işlənmişdir.[1] Buna görə də bir məsələdə acizlik o zaman doğru sayılır ki, o işi görmək özü-özlüyündə mümkün olsun.

    Qüdrətin tərifi barədə belə demişlər: Subyekt elə bir şəkildə olmalıdır ki, istədiyi zaman hərəkəti etməyə və istəmədiyi zaman isə tərk etməyə qadir olsun. Deməli, subyekt ilk olaraq istək və iradəyə malik olmalıdır, ikincisi feli icraetmə və tərketmə qüdrətinə malik olmalıdır, üçüncü olaraq isə iradə qüdrətdən daha məhduddur və həm də o elmdən əvvəldir.[2] Allahın qüdrəti məsələsi hər cəhətdən qeyri-məhdud və sonsuz olan və hər bir mümkün şeyi özündə ehtiva edən, iradə və istəklə yanaşı olan kamal və camal sifətlərinin ən mühüm mövzularından biridir. Bir şey istədiyi zaman olar və nə vaxt bir şeyin məhvini istəsə məhv olar.[3] Lakin hər hansı bir şeyin mümkün olması onun həyata keçirilməsini anlamına gəlmir və yalnız o şeylər mövcud olacaqdır ki, Allah onun olmasını iradə etmişdir. Deməli Allahın iradəsinə daxil olan feillər dairəsi, qadir olduğu feillər  dairəsindən daha dardır[4] və hikmətli Allah layiqli və hikmətli feillərdən başqa feilləri həyata keçirmir. Hətta bunu həyata keçirməyə qadir olsa belə.

    Allahın qüdrəti və aciz olmamasının dəlilləri

    Vücudun əhatəsi bürhanı Allah sonsuz və qeyri-məhdud bir varlıqdır və belə bir varlıq, şübhəsiz ki, hər şeyə qadirdir, çünki bir işi və istəyi yerinə yetirə bilməmək ya  failin gücünün məhdudluğuna ya da istifadə edilən vasitələrinin məhdudluğuna və ya maneələrin mövcudluğuna görədir.(Qeyri-məhdud bir qüdrət fərz etməklə bütün şərtlər təmin ediləcək və maneələr aradan qalxacaq) Əgər Allahın bir şeyə qadir olmadığı fərz edilsə, başqa bir varlıq və qüdrətin o şeyə qadir olduğunu təsəvvür etmək olarmı?

    Əgər təsəvvür etmək qeyri-mümkündür desək, belə çıxır ki, bu iş əsas etibarilə qeyri-mümkündür və qüdrət kateqoriyasına daxil ola bilməz və başqa bir varlığın buna qadir olduğunu təsəvvür etmək mümkün olarsa, o zaman məlum olar ki, o varlıq bizim təsəvvür etdiyimiz Tanrıdan daha böyükdür. Halbuki biz Allahdan daha mükəmməl bir varlıq təsəvvür edə bilmərik. Çünki o, hər cəhətdən sonsuz olan və ondan daha mükəmməl kimi təsəvvür edilə bilməyən bir varlıqdır[5] və subyekt varlıq baxımından nə qədər kamil olarsa, bir o qədər qüdrətə sahib olar və təbii olaraq, hər cəhətdən sonsuz olan bir varlığın qüdrəti də hüdudsuz olacaqdır.[6]

    İmkan və vücub arqumenti Vacibül-vücud dəlilində sübut edilmişdir ki, səbəb və nəticələr silsiləsinin varlığı səbəblərin səbəbinə qayıdır və əgər səbəblərin səbəbi olan o ilk səbəb, özündən sonrakı səbəbləri var etməyə qadir olmasaydı, onlar meydana gəlməzdi. Odur ki, hər bir məxluqun yaradılışı onu yaradanının qüdrətinin əlamətidir[7] və bütün səbəb və nəticələr təkcə varlıqlarının başlanğıcında deyil, həm də varlıqlarının ayaqda qalmasında ona möhtacdırlar və onun məxluqudurlar. Bu, Allahın hər bir şeyə qadir olmasının mənasıdır.[8]

    Təcrübi və elmi dəlillər - (hiss və müşahidə)

    Özündə ehtiva etdiyi böyük və ecazkar varlıqları ilə kainat, dəqiq və incə detalları ilə birgə Tanrının qüdrətinin əlamətlərindəndir.

    Onun qeyri-məhdud və sonsuz qüdrət sahibi olduğunun dəlillərindən biri də[9] yüz minlərlə bitki növü və kiçik və böyük canlılar, müxtəlif hərəkət trayektoriyalarına malik milyonlarla ulduz və qalaktikalar, hüceyrə və atomların qəribə quruluşu və bunların hamısını idarə edən heyrətamiz nizamdır.[10]

    İmkansız işlər qüdrət kateqoriyasına daxil deyildir

    Allah özünə bərabər birini yarada bilərmi və ya məhv edə bilməyəcəyi və ya hərəkət etdirə bilməyəcəyi bir varlıq yarada bilərmi? O, bu geniş dünyanı yumurtanın içinə sığdıra bilərmi? Əgər bu kimi suallara, - “bəli edə bilər” cavabı verirsinizsə bu, inandırıcı deyil; Çünki bu işlər şirk, qüdrətin məhdudlaşdırılması və qeyri-mümkün işin icrası anlamına gəlir. Bu sualların müqabilində “mümkün deyil” cavabı deyilərsə, bu zaman da Allahı aciz hesab etmiş olarıq.

    Bu tip sualların əsas cavabı odur ki, qüdrət icrası mümkün olan şeylərə aiddir, ziddiyyətli, qeyri-mümkün işlərə aid deyil, yəni bu şeylər mövcud olma imkanından kənardadır, məsələn: Allahın öz şərikini yaratması bu anlama gəlir ki, bu şey məxluq, mümkün və sonradan var olmuş olmasıyla yanaşı həm də yaradan, vacibul-vücud və qədim də olmalıdır. Yəni bir şey olduğu təqdirdə, həm də olmamalıdır. Bu isə öz növbəsində ziddiyyətli bir sözdür və məsələnin qoyuluşu yanlışdır. Məsələn, elə bir deyirsən ki,  20 portağalı 40 nəfər arasında elə böl ki, hər nəfərə bir tam portağal çatsın. Bu sualda ziddiyyətlər var və onun qoyuluşu düz deyil ki, hələ bir cavab da axtaraq.[11]

    İmam Əli (ə) bu tip suallara cavab olaraq buyurur: Allaha acizlik nisbət etmək olmaz, lakin sənin dediklərin mümkün deyildir və qüdrətin imkansız olan işlərə aidiyyatı yoxdur.[12]


    Quranın bu suala cavabı:

    و ما کان اللّه لیعجزه من شیء فی السّموات و لا فی الأرض انّه کان علیماً قدیرا

    Göylərdə və yerdə Allahı aciz qoya biləcək heç bir qüvvə yoxdur. O, hər şeyə qadirdir.[13]

    Bu ayədə Allahın qüdrətinin ümumiliyi məsələsi iki formada qaldırılır. Əvvəlcə ondan hər cür acizlik və bacarıqsızlıq qaldırılır, sonra isə hər şeyə qadir olduğu bildirilir; Bir işin öhdəsindən gələ bilməmək ya cəhalət və elmsizlikdən qaynaqalanır, ya da ki qüdrətin olmamasından. Halbuki, həm alim, həm də qüdrətli olan biri nə gözlənilməz bir vəziyyətlə qarşılaşar, nə də ki onun öhdəsindən gəlməkdə problem yaşıyar.[14]

    «قل اللّهم مالک الملک…»

    De: «Allahım! Ey hər bir mülkün həqiqi sahibi! Ey bütün hökumətlər üzərində mütləq hakim! İstədiyin kəsə hökmdarlıq verir və istədiyin kəsdən hökmdarlığı alırsan, istədiyinə izzət verir və istədiyini xar edirsən! Xeyir(in həqiqəti) Sənin əlindədir. Doğrudan da Sən hər bir şeyə qadirsən».[15] Bu iki ayədə insanda tövhid ruhunun çiçəklənməsi üçün Allahın qüdrəti 12 dəfə qeyd edilmişdir.[16]

    Allahın qüdrətinin ümumiliyinə qarşı çıxanlar

    Bəzi dinlər həll edə bilmədikləri problemlərə görə Allahın qüdrətinin ümumiliyinə şübhə ilə yanaşırlar.

    a) İki tanrıya inanan və hər birini bir-birindən aciz hesab edən məcusi dininin ardıcılları birini xeyirin, digərini isə şərin yaradıcısı hesab edirlər. Onların cavabı belədir ki, dünyada mütləq şər deyə bir şey yoxdur, şər ya yoxluq kateqoriyasına daxildir, ya da ki, nisbi olaraq şər sayılır. Yoxluğun yaradıcıya ehtiyacı yoxdur, nisbi şərlər isə özlüyündə zəruri və qaçınılmazdır.

    b) Təfviz məktəbinin davamçıları: İnsanın əməllərini Allahın qüdrətindən kənar hesab edirlər; Çünki əks halda cəbrə etiqad lazım olacaqdır. Onların cavabı belədir ki, insanın hərəkətləri Allahın şaquli xətt üzrə iradəsinə uyğundur və O, insanın azad olaraq seçim edə bilməsini istəmişdir və istədiyi an bu ixtiyarı onun əlindən ala bilər.

    c) Bəzi insanlar Allahın çirkin işlər görməyə qüdrəti olmadığını deyirlər. Buna cavab olaraq deyilir ki, bir felin zati imkanı (mümkünlüyü) ilə vüqui imkanı (baş verməsi) arasında fərq vardır; Hikmətli varlıq zülm və fəsada yol verməz, lakin bu o demək deyildir ki, onun buna qüdrəti yoxdu.

    d) Bəziləri Allahı qeyri-mümkün sayılan feillərə qadir hesab etmirlər. Buna cavab olaraq deyə bilərik ki, qüdrət qeyri-mümkün sayılan işlərə aid edilmir.[17] Bu səbəbdən qeyri-mümkün işlərə qüdrətin olmaması acizlik əlaməti deyil.


    Əlavə tədqiqat üçün mənbələr

    1. Amuzeşe əqaid, 1-ci cild, səh.100-99.

    2. Peyame Quran, cild 4, Allahın qüdrəti mövzusu.

    3. Allahın necə tanıyaq, Ayətullah Məkarim Şirazi, Allahın sifətləri bölməsi

    Dipnotlar:

    1. ↑ Məkarim Şirazi, Nasir, Peyam Quran, cild 4, səh.163.
    2. ↑ Yazıçılar qrupu, İslam məarifi 1, səh.78-79.
    3. ↑ Məkarim Şirazi, Nasir, Pəyam-e Quran, cild 4, səh.160.
    4. ↑ Misbah Yəzdi, Məhəmməd Təqı, Amuzeş-e fəlsəfə, cild 2, səh.5-382.
    5. ↑ Məkarim Şirazi, Allahı necə tanıyaq, səh.1-90.
    6. ↑ Misbah Yəzdi, Məhəmməd Təqi, Amuzeş-e əqaid, 1-ci cild, səh.100-99.
    7. ↑ Yazıçılar qrupu, İslam maarifi, s. 78-9.
    8. ↑ Məkarim Şirazi, Pəyam-e Quran, 4-cü cild, səh.176-174.
    9. ↑ Məkarim Şirazi, Pəyam-e Quran, 4-cü cild, səh.160.
    10. ↑ Məkarim Şirazi, Pəyam-e Quran, 4-cü cild, səh.176-174.
    11. ↑ Məkarim Şirazi, P Pəyam-e Quran, 4-cü cild, səh.184.
    12. ↑ Nur əs-Səqleyn, 1-ci cild, səh.39, sitat gətirən: Dehqan, Əkbər, Qurani-Kərimdən min bir nöqtə, səh.60.
    13. ↑  Fatir/ 44.
    14. ↑ Məkarim Şirazi, Nasir, Pəyam-e Quran, cild 4, səh.172.
    15. ↑ Ali-İmran / 26 və 25
    16. ↑ Dehqan, Əkbər, Qurani-Kərimdən min bir nöqtə, Quran dərsləri mədəniyyət mərkəzi, səh.60.
    17. ↑ Məkarim Şirazi, Nasir, Pəyam-e Quran, 4-cü cild, səh.184-178, (xülasə).
    Mənbə — "https://az.wikipasokh.com/index.php?title=Allahda_acizliyin_olmamasının_səbəbi&oldid=145"