Qəflət, qəflətin səbəb və nəticələri

Sual: Qəflət nədir? Qəflətin səbəb və nəticələri nələrdir?

Cavab: Qəflət mənfi əxlaqi xüsusiyyətlərdən biridir və üç qismə bölünür:

1. Allahdan qəflət etmək.

2. Allahın nişanə və əlamətlərindən qəflət etmək.

3. Axirətdən qəflət etmək.

Şeytanın vəsvəsələrinə uymaq, dünyaya bağlılıq, mənəvi məsələlərdə ifrata varmaq və əqidə zəifliyi qəflətə səbəb olan amillərdəndir.

Qəflətin insan üçün bir sıra zərərləri vardır. Allahdan uzaqlaşmaq, çətinliklər zamanı ümidsizliyə qapılmaq, psixoloji rahatlığın itirilməsi, şeytanın insana hakim olması və ilahi nemətlərdən məhrum olmaq bu zərərlərdən bəziləridir.

Qəflətdən xilas olma yollarından biri onun səbəb və nəticələri haqda məlumat əldə etməkdir. Bundan əlavə, tövbə etmək, dünyapərəstlikdən çəkinmək və möminlərlə dost olmaq qəflətdən qurtulma yollarından sayılır. Xüsusilə, möminlərlə dostluq insanın qəflət zamanı Allahı xatırlamasına səbəb olur. Eyni zamanda, nəfsi sorğu-suala çəkmək kimi praktiki proqramlardan istifadə etmək və ifratdan uzaq olmaq bu məsələdə müsbət təsirə malikdir. Həmçinin, imamların (ə) hərəmlərini ziyarət etmək, xəstələrə baş çəkmək, Quran oxumaq, moizə dinləmək və dəfn mərasimlərində iştirak etmək kimi əməllər də qəflətdən xilas olmaq üçün tövsiyə olunub.

Qəflətin mənası

“Qəflət” sözü lüğətdə “unutqanlıq”, “diqqətsizlik”, “xəbərsizlik” mənasında işlənir və əxlaqi pozğunluqlardan sayılır. Qurani-Kərimdə qəflətin üç növü bəyan edilmiş və hər üç növü də uca Allah tərəfindən pislənmişdir:

1. Allahdan qəflət etmək;

2. Allahın əlamət və nişanələrindən qəflət etmək;

3. Axirət və Qiyamət günündən qəflət etmək. (Əli Şirvani, “Çekideyi-əxlaq dər Quran”, c. 2, s. 60)

Qəflət bəzən ixtiyari, bəzən isə qeyri-ixtiyaridir. İxtiyari qəflət insanın diqqət yetirmək imkanına sahib olduğu, lakin diqqət etmədiyi zaman baş verir. Dinimizdə pislənən və məzəmmət olunan qəflət, məhz, ixtiyari şəkildə edilən qəflətdir.

Qəflətin səbəbləri

Qəflətə səbəb olan amillər müxtəlifdir. Onların bəzilərini burada qeyd edirik:

1. Şeytanın vəsvəsələri: Allah-taala "Əraf" surəsinin 27-ci ayəsində öz bəndələrinə şeytanın onları aldatmaması və ata-anaları (həzrət Adəm və Həvva) kimi cənnətdən çıxarmaması barədə xəbərdarlıq etmişdir.

2. İnsanın mənəvi inkişafı üçün potensialını itirməsi: Bu məsələnin özü isə insanın günah işləməsi və tövbə etməməsinin nəticəsində yaranır.

3. Dünyaya bağlılıq: İmam Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədisdə dünyaya məhəbbətin bütün günah və pisliklərin kökü olduğu bildirilir. (“Biharul-ənvar”, c. 73, s. 90)

4. Mənəvi məsələlərdə ifrata varmaq: İnsan mənəvi işlərlə yanaşı, istirahət, iş, yuxu və maddi həyatına yönəlik digər işlərinə də vaxt ayırmalıdır, çünki mənəvi məsələlərdə ifrata varmaq əks-təsir göstərir və insanda mənəvi məsələlərə qarşı süstlüyə, diqqətsizliyə və qəflətə səbəb olur.

5. Əqidə zəifliyi: Güclü və sağlam inanca sahib olmamaq insanı mənəvi məsələlərdə tənəzzülə sürükləyir və nəticədə, insan mənəvi məsələlərdən, xüsusilə, Allahı zikr etməkdən qafil olur.

6. İradə zəifliyi: İradə zəifliyi insanın başladığı işi sona çatdırmasına mane olur və şeytanın onun üzərində hakim olmasına zəmin yaradır.

Qəflətin nəticələri

Qəflətin insan həyatında müxtəlif mənfi nəticələri vardır. Onların bəzilərinə işarə edirik:

1. Allahdan uzaqlaşmaq: Şübhə yoxdur ki, insan Allahı unudub ona qarşı etinasızlıq və qəflət etdikdə, tədricən Allahdan uzaqlaşacaqdır. (Ayətullah Misbah Yəzdi, “Be suye xodsazi”, s. 267)

2. Çətinliklər zamanı ümidsizliyə qapılmaq: Həyatında Allahı unudan şəxs çətinliklərlə üzləşdikdə özünü kimsəsiz görəcək və beləliklə, problemlərə müqavimət göstərmə gücünü əldən verəcəkdir. (Ayətullah Məkarim Şirazi, “Nümunə” təfsiri, c. 13, s. 327-328)

3. Aramlığın (rahatlıq, ruhi asayişin) itirilməsi: “Rəd” surəsinin 29-cu ayəsinə əsasən, qəlblər ancaq Allahı zikr etməklə aram olar.

4. Şeytanın insana hakim olması: İnsan Allahın zikrindən qəflət etdikdə, Allahla əlaqəsi zəifləyir və şeytanın ona hakim olması üçün münasib şərait yaranır. (Məhəmmədsadiq Şucai, “Təvəkkül be xuda”, s. 87)

5. İlahi nemətlərdən məhrum olmaq: İnsan qəflət etməklə ilahi nemətlərə layiq olmadığını göstərir və bu da onun ilahi nemətlərdən məhrum olmasına gətirib çıxarır. (Ayətullah Məkarim Şirazi, “Nümunə” təfsiri, c. 10, s. 278)

Qəflətdən xilas olmağın yolları

Qəflətin səbəb və nəticələri ilə tanış olmaq, tövbə etmək, keçmiş günahlara görə peşman olmaq, dünyapərəstlikdən çəkinmək və möminlərlə dostluq etmək ondan qurtulma yollarından sayılır.

Qəflətin müaliəcəsində nəfsi sorğulamaq kimi praktiki proqramlardan istifadə etməyin müsbət təsiri vardır. Bu proqrama əsasən, insan günün əvvəlindən günün sonuna qədər günahlardan uzaq durub vaciblərə əməl edəcəyi ilə bağlı özü ilə şərt bağlayır. Beləliklə, o, gün ərzində özü ilə bağladığı əhdə vəfa edir və günün sonunda həmin gün etdiyi əməllərin qiymətləndirilməsi ilə məşğul olur. Son olaraq, özünü etdiyi yaxşı işlərə görə mükafatlandırır, pis işlərə görə isə cəzalandırır. (Əhməd Deyləmi, Məsud Azərbaycani, “Əxlaqe İslami”, s. 223)

Qeyd olunanlardan əlavə, qəflətdən qurtulmaq üçün imamların (ə) hərəmlərini ziyarət etmək, xəstələrə baş çəkmək, Quran oxumaq, moizə dinləmək və dəfn mərasimlərində iştirak etmək kimi əməllər də tövsiyə olunub.