"Bir-biriniz haqqında axtarış aparmayın" ayəsi
Sual:
“Bir-birinizin haqqında axtarış aparmayın” ayəsi, Qurani-Kərimin hansı ayəsidir və mənası nədir?
Cavab:
وَ لا تَجَسَّسُوا
Və la təcəssəsu
“Bir-birinizin haqqında axtarış aparmayın...” ifadəsi başqalarının həyatına qarışmamaq və onların haqqında araşdırmamaq mənasını daşıyır. Bu ifadə Hucurat surəsinin 12-ci ayəsinin bir hissəsidir. Ayədə pis düşünmək, başqalarının həyatı haqqında axtarış aparmaqdan və qeybət etməkdən çəkinmək əmri verilib. Müfəssirlər bildiriblər, pis düşünmək, axtarışa, axtarış isə insanların gizli sirlərini ifşa edib qeybətə gətirib çıxarır.
Qurani-Kərim, Hucurat surəsinin 12-ci ayəsində insanlar haqda axtarış aparmağı açıq şəkildə qadağan etmişdir. Ayədə heç bir şərt və ya məhdudiyyət qeyd edilmədiyi üçün başqalarının işlərinə qarışmaq və onların sirlərini ifşa etmək açıq şəkildə günah hesab edilir.
Peyğəmbərdən (s) nəql edilən bir hədisdə belə buyurulur: “Mən insanların qəlblərini araşdırmağa və onların daxilini açıb baxmağa əmr olunmamışam.” Fəqihlər yuxarıda qeyd edilən ayəyə və bir çox hədislərə əsaslanaraq insanlar haqda axtarış aparmağı haram hesab etmişlər.
Ayənin tərcüməsi
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيم
Ey iman gətirənlər! Zənnə çox qapılmayın. Çünki zənn edilənlərin bir qismi günahdır. Bir-birinizin haqqında axtarış aparmayın, bir-birinizin qeybətini etməyin. Sizdən biriniz ölmüş qardaşının ətini yemək istəyərmi? Siz ki, bundan iyrənirsiniz. Allahdan qorxun! Həqiqətən, Allah tövbələri qəbul edəndir, Rəhmlidir. (Hucurat 12)
1. Ayənin izahı
Hucurat surəsinin 12-ci ayəsində üç hökm qeyd olunub:
Pis gümandan, axtarış aparmaqdan və qeybətdən çəkinmək;
Ayədə əvvəlcə buyurulur:
“Ey iman gətirənlər! Zənnə çox qapılmayın. Çünki zənn edilənlərin bir çoxu günahdır.”[1]
Burada “çox zənnlər” ifadəsi, xüsusilə pis gümanları nəzərdə tutur. Çünki insanlar arasında pis gümanlar, yaxşı gümanlara nisbıtdə daha geniş yayılmışdır. Lakin yaxşı zənn qadağan deyil, hətta təşviq belə edilir. Buna misal olaraq, Nur surəsinin 12-ci ayəsində hüsnü-zənnə (yaxşı güman etmək) tövsiyə olunduğu göstərilir [2]
2. Axtarış aparmağın qadağan edilməsi
وَ لا تَجَسَّسُوا
“Və la təccəssu; başqaları haqda araşdırmayın.”[3]
Quranda bu ifadə yalnız bir dəfə, “və la təcəssəsu” formasında bu ayədə bəyan olunub. Təfsirçilər ayədə qeyd edilən “təccəssüsu” kəlməsini, möminlərin məxfi işlərini və sirlərini araşdırmaq kimi izah edirlər [4].
Təfsirçilərin fikrincə pis güman axtarış etməyə, axtarış etmək isə, insanların sirlərini aşkar etməyə səbəb olur. İslam dini insanların şəxsi sirlərinin aşkar olmasını qəti şəkildə pisləyir. İslamın məqsədi insanların şəxsi həyatlarını təhlükəsizlik və məxfilik altında qorumaqdır. Əgər cəmiyyətin üzvləri bir-birinin sirlərini araşdırsa, insanların hörməti məhv olar və cəmiyyətdə təhlükəsizlik tamamilə pozular. Bununla belə, təfsirçilər vurğulayırlar ki, bu qadağa İslam dövlətlərinin təhlükəsizlik orqanlarının məxfi və ictimai təhlükələrlə mübarizəsinə maneə olmur. Amma bu o demək deyil ki, bu orqanlar insanların şəxsi həyatına müdaxilə edə bilər[5].
3. Qeybətin qadağan olunması;
Bu ayədə üçüncü və sonuncu göstəriş ki, əslində əvvəlki iki işin nəticəsi və təsiri olaraq göstərilmişdir qeybətin qadağan olunmasıdır. Bu haqda Allah-taala buyurulur:
وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً
Və la yəğtəb bəzukum bəzən;
“Bir-birinizin qeybətini etməyin.”
Bu əsasla, pis güman əvvəlki iki göstərişin nəticəsi və təsiri kimi qeyd olunur. Pis güman axtarışa, axtarış isə insanların sirlərinin açılmasına və qeybətə səbəb olur. Buna görə də İslam həm səbəbləri, həm də nəticələri qadağan etmişdir[6].
Başqalarının həyatını araşdırmağın haram olması
Fəqihlər “Hucurat” surəsinin on ikinci ayəsinə və çoxsaylı hədislərə əsaslanaraq insanların haqqında araşdırma aparmağı haram bilirlər. Həmçinin möminlərin etiqadlarını, sirlərini və səhvlərini aşkar etmək “Nur” surəsinin on doqquzuncu ayəsi də daxil olmaqla Quran ayələrinə əsasən haramdır.[7]
Quran “Hucurat” surəsinin 12-ci ayəsində tam aydınlıqla axtarış qadağan etmişdir. Ayədə bu qadağaya heç bir şərt və məhdudiyyət qoyulmadığından, başqalarının işlərini araşdırmağın və sirlərini ifşa etməyə çalışmanın günah olduğu aydın olur. Lakin ayənin içərisindəki və xaricindəki dəlillər göstərir ki, bu hökm fərdlərin şəxsi və gizli həyatına aiddir. Sosial həyat baxımından isə bu hökm, cəmiyyətin taleyinə təsir etmədiyi yerlərdə də keçərlidir[8]. Bildirilib ki, başqalarının taleyi və cəmiyyətin mövcudluğu ilə əlaqəli olduğu hallarda məsələ fərqli bir şəkil alır. Buna görə də, Peyğəmbər (s) cəmiyyətin daxilində və xaricində İslam ümmətinin taleyinə təsir edən məsələləri öyrənmək üçün məlumat toplayan şəxslər təyin etmişdi. Bu şəxslər “üyun” (müşahidəçilər) adlandırılırdı.[9]
“Təcəssəsu” (تَجَسَّسُ) sözü “cim” (ج) hərfi ilə yazıldıqda, insanların işlərini araşdırmaq və onların gizli saxlamağa çalışdığı məsələləri öyrənmək mənasını verir. “Təhəssüs” (تَحَسَّسُ) sözü isə “ha” (ح) hərfi ilə yazıldıqda eyni mənanı ifadə edir, lakin bir fərqlə: “təcssüs” pis niyyətlə edilən araşdırmalara aid olur, “təhəssüs” isə xeyir məqsədilə aparılan araşdırmalarda işlədilir. Buna görə də bəziləri Quran ayəsinin mənasını belə izah ediblər: “Müsəlmanların qüsurlarını araşdırmayın və onların gizli saxlamaq istədikləri məsələləri ifşa etməyə çalışmayın.” [10]
Hədislərdə başqalarının həyatı haqqında axtarış aparmaq qınanmışdır. O hədislərdən bəzilərini aşağıda qeyd edirik:
Həzrət Məhəmməd (s) buyurub: “Gümandan uzaq durun, çünki güman ən yalan sözdür. Digərlərinə aid olan sözləri dinləməyin və onların qüsurlarını araşdırmayın.” [11]
Həzrət Məhəmməd (s) buyurub: “Mənim vəzifəm, insanları mühakimə etmək, onların qəlblərini yarmaq və daxilini araşdırmaq deyil.”[12]
Peyğəmbər (s) buyurub: “Müsəlmanların səhvlərini araşdırmayın! Kim qardaşının səhvlərini axtarsa, Allah da onun səhvlərini aşkar edər. Allah kimin eyiblərini aşkar etsə, onu, evinin içində olsa belə, rüsvay edər.”[13]
İmam Sadiq (ə) buyurub: “İnsanların din və məzhəbləri haqqında sorğu-sual etmə, yoxsa dostsuz qalarsan.” [14]
Mənbələr
- ↑ Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, Tehran, Dar əl-Kutub əl-İslamiyyə, 1371 h.ş, c. 22, s. 181.
- ↑ Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, 1371 h.ş, c. 22, s. 182.
- ↑ Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, 1371 h.ş, c. 22, s. 183.
- ↑ Rəhman Sitayiş, Məhəmmədkazim, “Təcəssüs”, Dünya İslam Ensiklopediyası, Tehran, İslam Mədəniyyəti Ensiklopediyası Fondu, müvafiq maddə.
- ↑ Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, 1371 h.ş, c. 22, s. 183.
- ↑ Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, 1371 h.ş, c. 22, s. 184.
- ↑ Rəhman Sitayiş, Məhəmmədkazim, “Təcəssüs”, Dünya İslam Ensiklopediyası, Tehran, İslam Mədəniyyəti Ensiklopediyası Fondu, müvafiq maddə.
- ↑ Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, 1371 h.ş, c. 22, s. 187.
- ↑ Qurşi Bunabi, Əli-Əkbər, Təfsir Əhəsən əl-Hədis, Tehran, Bünyad Be'sət, 1375 ş, c. 10, s. 281. Məkarim Şirazi, Təfsir-Nümunə, 1371 h.ş, c. 22, s. 188.
- ↑ Təbatəbai, Məhəmməd Hüseyn, əl-Mizan fi Təfsir əl-Quran, Müəssisə əl-ə'ləmi lil-Mətbuat, 1390 h.q, c. 18, s. 323.
- ↑ Həmiri, Əbdullah bin Cəfər, Qurb əl-İsnad, Qum, Müəssisə Alul-Bəyt, çap I, 1413 h.q, s. 29.
- ↑ Payəndə, Əbul-Qasim, Nəhcül-Fəsahə (Həzrət Rəsulun (s) qisar kəlamlarının məcmusu), Tehran, “Dünyai-Daneş”, çap 4, 1382 h.ş, s. 348.
- ↑ Kufi Əhvazi, Hüseyn bin Səid, əl-Mumin, Qum, Müəssisə əl-İmaməl-Məhdi, 1404 h.ş, s. 69.
- ↑ Kuleyni, Məhəmməd bin Yaqub, Usul əl-Kafi, tərcümə: Cavad Mustafavi, Tehran, “Kitabfruş-elmiyyə-Islamiyyə”, çap I, 1369 h.ş, c. 4, s. 468.