Şiə məzhəbinin adları və hər birinin mənası

Sual: Şiə məzhəbinin hansı adları vardır və onların hər birinin mənası nədir?

Cavab: Təşəyyö məzhəbinin adlarından biri “şiə”-dir. “Şiə” sözü ardıcıl və tərəfdar mənasını daşıyır. Peyğəmbər (s) İmam Əlinin (ə) tərəfdarlarını “Əlinin şiəsi” adlandırmış və bu ad indiyədək onun ardıcıllarına şamil olunur.

Bu məzhəbə verilən digər bir ad “Əhli-Beyt məzhəbi”-dir. Bu ad ona görə verilib ki, bu məzhəbin ardıcılları Əhli-Beyti (ə) Qurandan ayrı görməyərək onları dinin rəhbərləri hesab edirlər.

Digər bir adı “İmamiyyə”-dır. Bu ad ona əsaslanır ki, bu məzhəbin ardıcılları Peyğəmbərdən (s) sonra onun nəslindən olan “On iki İmamın” vilayətini qəbul etmişlər.

Başqa bir ad isə “Cəfəri”-dir. Çünki İmam Cəfər Sadiq (ə) bəni Üməyyə hakimiyyətinin zəif dövründə İslamın və Peyğəmbərin (s) təlimlərini geniş şəkildə izah edə bilmişdir.  Digər tanınmış fiqhi məzhəblər də həmin dövrdə meydana gəldiyi üçün, Əhli-Beytin fiqhi məktəbi də “Cəfəri” adı ilə tanınmağa başladı.

Şiə

Bu məzhəbin adlarından biri “şiə”-dir. “Şiə” sözü tərəfdar, ardıcıl və köməkçi mənasınadır. Hər bir şəxsin ardıcıllarına onun “şiəsi” deyilir. Bu söz Qurani-Kərimdə də eyni mənada işlədilmişdir:

فَوَجَدَ فِیها رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلانِ هذا مِنْ شِیعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ

(Musa) şəhərdə iki nəfər gördü ki, bir-birilə savaşırlar; onlardan biri onun (Musanın) şiəsi, digəri isə onun düşməni idi. (Qəsəs, 15)

Bu məzhəbin “şiə” adlandırılmasının səbəbi budur ki, İslamın ilkin dövrlərində həzrət Əli (ə) tərəfdarlarına “Əlinin şiəsi” deyilirdi. Peyğəmbər (s) sağlığında bu adı dəfələrlə həzrət Əliyə (ə) yaxın olanlara və onu sevənlərə aid etmişdir. Belə ki, Abdullah Ənsari və İbn Abbasdan nəql edilmişdir:

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّه

İman gətirib yaxşı əməllər edənlər isə yaradılmışların ən yaxşılarıdır. (Bəyyinə, 7)

Peyğəmbər (s) Qurandakı bu ayəni təfsir edərəkən həzrət Əliyə (ə) işarə edərək belə buyurmuşdur: “Sən və sənin şiələrin Qiyamət günü nicat tapacaqsınız”

Əhli-Beyt Məzhəbi

Bu məzhəb üçün işlədilən başqa bir ad isə "Əhli-beyt” məzhəbidir. Bu ad ona görə verilmişdir ki, bu məzhəbdə Rəsulullahın (s) Əhli-Beyti Qurani-Kərimlə yanaşı dini və elmi rəhbər olaraq qəbul edilmişdir. Çünki Peyğəmbərdən (s) nəql edilən hədislərdə (bu hədislər Sünni mənbələrinin bir çox hədis kitablarında da qeyd olunmuşdur) Əhli-Beytə (ə) tabe olmaq xüsusi vurğulanmışdır.

Məsələn, Səhih Müslimdə nəql olunur ki, Rəsulullah (s) Məkkə ilə Mədinə arasında yerləşən «Xum» adlı yerdə dayanaraq, Allahı tərif edib camaata moizə etdikdən sonra belə buyurmuşdur:

Agah olun, ey insanlar! Mən də bir insanam. Tezliklə Rəbbimin elçisi (ölüm mələyi) gələcək və mən ona tabe olacam. Beləliklə, mən sizin aranızda iki qiymətli əmanət qoyuram: birincisi, Allahın kitabıdır ki, onda nur və hidayət vardır. Belə isə, Allahın kitabına sarılın və ona tabe olun! İkincisi isə Əhli-Beytimdir. Əhli-Beytim barəsində isə, Allahı yad edin.

Həmçinin əl-Müstədrək, Təfsir Ruhul-məani, Təfsir Kəbir, əld-Dürrul-Mənsur və digər kitablarda qeyd edilir, Peyğəmbər (s) belə buyurmuşdur:

«إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي؛

Mən sizin aranızda iki (qiymətli) əmanət qoyub gedirəm. Əgər onlara sarılsanız heç vaxt azmazsınız: Allahın Kitabı və mənim Əhli-Beytim itrətim.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu hədis müxtəlif formalarda həm şiə, həm də sünni kitablarına nəql olunmuşdur.

İmamiyyə isnaəşəriyyə

Bu məzhəb üçün işlədilən üçüncü ad "İmamiyyə isnaəşəriyyə" və ya "On iki imam" adıdır. Bu ad ona görə verilir ki, İslam məzhəbləri arasında yalnız bu məzhəb Peyğəmbərimizin (s) hədislərində adı çəkilən on iki nəfər övladını dini və elmi rəhbər olaraq qəbul etmişdir. Bu barədə olan hədislər Sünni mənbələrində də on iki xəlifə, on iki əmir və bu kimi başlıqlar altında nəql olunmuşdur.

Bu hədislərdən birində on iki xəlifə adı ilə qeyd edilmiş və Müsnəd Əhməd, Səhih Müslim, Sünən Əbu Davud kimi məşhur hədis kitablarında təkrar-təkrar nəql olunmuşdur. Bu hədislərin məzmunu belədir:

Peyğəmbər (s) buyurdu: İslam dini on iki xəlifə olduğu müddətcə əziz və qüdrətli olacaq; onların hamısı Qureyş qəbiləsindəndir.»

Bəzi Sünni mənbələrində nəql olunur ki, İslam Peyğəmbəri (s) buyurmuşdur:

«Bu din, ona düşmən olan hər kəsə, qalib olacaq və heç bir müxalif və inadkar ona zərər verə bilməyəcək. Bu, o vaxta qədər davam edəcək ki, ümmətimdən on iki əmir gəlib keçəcək; onların hamısı Qüreyşdəndir. Yaxud xalqın işləri, hamısı Qüreyşdən olan on iki başçı onlara hakim olana qədər davam edəcək.

Cəfəri məzhəbi

Bu məzhəbin dördüncü və ən məşhur adlarından biri də "Cəfəri" məzhəbidir ki, bu ad İmam Cəfər Sadiqə (ə) nisbət verilir. Bu adın verilməsinin səbəbi budur ki, İmam Sadiq (ə) sosial şəraitin nisbətən əlverişli olduğu, siyasi təzyiqlərin və təqiblərin azaldığı bir dövrdə İslam təlimlərini və Peyğəmbər (s) hədislərini digər imamlardan daha geniş şəkildə yaymağa və təbliğ etməyə müvəffəq oldu. O həzrət bu məqsədlə, babası Peyğəmbərin şəhəri olan Mədinəyi-Münəvvərədə yüzlərlə tələbə yetişdirdi.

İmam Sadiq (ə) fiqh, hədis, təfsir, kəlam, kimya, təbabət, coğrafiya və digər elmi sahələrdə çox sayda alim və tədqiqatçı yetişdirərək, Əhli-beyt məktəbinin əsas elmi bazasını formalaşdırdı.

Bu dövrdə İslam ümmətində dörd fiqhi məzhəb (Hənəfi, Şafei, Maliki, Hənbəli) də tanınmağa başlamışdı. Bu səbəbdən, Əhli-beyt məktəbi də bu dövrdən etibarən "Cəfəri məzhəbi" adı ilə tanındı və İslam məzhəbləri arasında öz yerini aldı.