İstidrac

Sual: İstidracın mənası və məfhumu nədir?

Cavab: İstidrac, Allahın bəzi günahkar insanlara ardıcıl olaraq nemətlər verməsi və bu nemətlərin onların daha çox qəflətə düşməsinə və həlaka yaxınlaşmasına səbəb olması deməkdir. İslah olunmaz günahkarlar, yaradılış qanununa və seçim prinsipinə görə öz hallarına buraxılır və hətta onlara nemətlər verilir ki, son mərhələyə qədər düşsünlər və maksimum cəzaya layiq olsunlar. İstidrac, günahda boğulan və üsyan və itaətsizliyi son mərhələyə çatdıran, heç bir xəbərdarlığın təsir etmədiyi şəxslərə aid edilir.

İstidracın mənası

İstidrac sözünün lüğətdə mənası, pillə-pillə və tədricən bir yerdən və ya mərhələdən digərinə qalxmaq və ya enməkdir. İstidrac termini isə insanın günah və itaətsizlikdə boğulması, çətinliklər və bəlalarla səhvini anlamaması və günaha davam etməsi deməkdir. Bu halda Allah, bəlalar əvəzinə ona nemətlər və rahatlıq verir ki, daha çox qəflətə düşsün və özünü tərbiyə etməkdən və kamilliyə çatmaqdan uzaq qalsın. Bu ilahi qanun “istidrac” adlanır.

Quranda “istidrac" sözü yoxdur, lakin ondan törəyən sözlər bəzi ayələrdə işlədilmişdir: “Və ayələrimizi yalanlayanları, bilmədikləri yerdən tədricən (mərhələ-mərhələ) həlaka sürükləyəcəyik.” (Əraf: 182). Qurandan belə başa düşülür ki, Allah günahkar insanları, əgər günahda boğulmayıblarsa, əməllərini dərk etməyə yönəldir və bəzən onların etdikləri əməllərə uyğun cəzalarla onları xəbərdar edir və haqq yola qaytarır. Bu insanlar hələ də hidayətə layiqdirlər və Allahın lütfünə məruz qalırlar və əslində onların cəza və narahatlıqları onlar üçün bir nemət sayılır

İstidrac kimlər üçündür?

Müfəssirlərin fikrincə, günahda boğulan və üsyan və itaətsizliyi son mərhələyə çatdıran, heç bir xəbərdarlığın təsir etmədiyi şəxslər istidrac əhlidir. İslah olunmaz günahkarlar, yaradılış qanununa və seçim prinsipinə görə öz hallarına buraxılır ki, son mərhələyə qədər düşsünlər və maksimum cəzaya layiq olsunlar. Bu, istidracın cəzasıdır.

Bəzi müfəssirlər, istidrac əzabına və bəzi Quran ayələrinə əsaslanaraq, Allahın bəzən insanlara çoxlu nemətlər verdiyini və onlar zəfər və sevinc içində boğulduqda, birdən hər şeyi onlardan aldığını və bu dünyada maksimum əzabı yaşamalarını təmin etdiyini bildirirlər: “Onlara verilən nəsihətləri unutduqda, hər cür xeyir (maddi nemətlər) qapılarını onların üzünə açdıq. Onlar verilənlərə sevindikləri zaman, birdən onlardan hər şeyi aldıq.” (Ənam: 44).

Müfəssirlər Quran ayələrinə əsaslanaraq inanırlar ki, bəzi günahkarlara verilən möhlət onların ziyanına olur. Allah buyurur: “Kafirlər elə güman etməsinlər ki, onlara möhlət verməyimiz onlar üçün xeyirdir. Biz onlara yalnız günahlarını artırmaq üçün möhlət veririk. Onlar üçün alçaldıcı bir əzab vardır” (Ali-İmran: 178). Həmçinin buyurur: “Ayələrimizi yalan sayanları bilmədikləri yerdən tədricən (əzaba) sürükləyəcəyik” (Əraf: 182).

İstidrac məsələsi günahkarların müxtəlif nemətlər içində boğulduqları üçün ümumi bir xəbərdarlıqdır. İstidrac göstərir ki, cəza və əzabın gecikməsi günahkarın təmizliyi və ya Allahın zəifliyi demək deyil. Bəlkə də onlara verilən qələbələr və nemətlər Allahın istidrac cəzasının başlanğıcıdır.