Allahın zatının dərk edilməsinin mümkünlüyü
Sual: Niyə Allahın zatını dərk etmək imkansızdır?
Cavab: İnsanın elm və ağlının məhdudluğu və digər tərəfdən Allahın zatının qeyri-məhdud olması səbəbindən Allahın zatını dərk etmək qeyri-mümkündür. Digər tərəfdən, Allahın zatının heç bir bənzəri yoxdur və onu təsəvvür etmək və müqayisə etmək olmaz. İmam Sadiq (ə) bir hədisdə ilahi zat haqqında düşünməyi qadağan etmişdir.
Allahın zatının qeyri-məhdud olması
İlahi zatın qeyri-məhdudluğu və insan ağlının və elminin məhdudluğu Allahın zatının dərk edilməməsinin əsas səbəbidir. Allahın varlığı hər cəhətdən sonsuz, zat və sifətləri, məsələn elm və qüdrət kimi sonsuz və hüdudsuzdur; Digər tərəfdən, insanların əlində olan hər bir şey məhduddur. İnsanların Allahın zatı və sifətləri barədə sadəcə icmali məlumata malik olmaları mümkündür.
Allahın bənzərinin və şərikinin olmaması
Allahın hər cəhətdən bənzəri və şəriki yoxdur və bənzərsizdir, çünki Onun bənzərləri və şərikləri olsaydı, hər ikisi məhdud olardı. Heç bir bənzəri və şəriki olmayan və ondan başqa hər şeyin Mümkünül-vücud olduğu varlığı dərk etmək qətiyyən mümkün deyildir. Çünki mümkünül-vücudların sifətləri vacibul-vücudun sifətlərindən tamamilə fərqlidir.
Allahın zatına olan icmali bilik
Allahın zat və sifətləri haqqında icmali məlumat mümkündür. Məsələn, insan varlığın, elmin, qüdrətin, ilahi iradənin və Allahın həyatının mahiyyətindən xəbərdar olsa da, heç vaxt onun dərinliyinə və həqiqətinə çata bilməz. İmam Sadiq (ə) buyurur: “Elə ki söz Allahın zatından düşdü sus”[1]
Yəni onun zatından danışma, çünki sonsuz zat haqqında düşünmək məhdud ağıllara sahib insanlar üçün qeyri-mümkündür.[2]
Dipnotlar: