Məzmuna keç

Səhih Müslim: Redaktələr arasındakı fərq

Viki Cavab saytından
VizualVikimətn
Səhifə "'''Sual:''' “Səhih Müslim” nə kitabıdır və əhli-sünnə məzhəbində nə kimi yeri vardır? '''Cavab:''' “Səhih Müslim” kitabı əhli-sünnə məzhəbinin altı ən mötəbər kitabından biridir və onların kəlam, fiqh, Quran təfsiri və İslamın ilk dövrünün tarixi haqqında yazılmış ən mühüm hədis mənbələrindən sayılır. Bu kitab Əhli-sünnənin ən məşhur və mötəbər hədis imamlarından olan Müslim bin H..." məzmunu ilə yaradıldı
 
(Fərq yoxdur)

Səhifəsinin 12:26, 3 dekabr 2025 tarixinə olan son versiyası

Sual: “Səhih Müslim” nə kitabıdır və əhli-sünnə məzhəbində nə kimi yeri vardır?

Cavab: “Səhih Müslim” kitabı əhli-sünnə məzhəbinin altı ən mötəbər kitabından biridir və onların kəlam, fiqh, Quran təfsiri və İslamın ilk dövrünün tarixi haqqında yazılmış ən mühüm hədis mənbələrindən sayılır. Bu kitab Əhli-sünnənin ən məşhur və mötəbər hədis imamlarından olan Müslim bin Həccac Nişapuri (h.q. 206–261) tərəfindən yazılmış və ərsəyə gəlmişdir. Kitabın əsl adı “əl-Camius-səhih” və ya “əs-Səhihul-Cami”dir. Əhli-sünnənin böyük alimlərindən olan Yəhya bin Şərəf Nəvəvi (h.q. 671-ci ildə vəfat etmişdir) “Səhih Müslim”in şərhində beyə buyurub: “Əhli-sünnə alimlərinin yekdil rəyinə əsasən, Qurani-Kərimdən sonra ən səhih kitablar “Səhih Müslim” və “Səhih Buxari”dir”. “Səhih Müslim”də ümumilikdə 7275 hədis mövcuddur, lakin təkrar hədislər nəzərə alınmazsa, bu say 4000-ə qədər azalır.

Yazarı (müəllifi)

Əbul-Hüseyn Müslim bin Həccac Quşeyri Nişapuri əhli-sünnənin böyük mühəddislərindəndir. O, hicri-qəməri təqviminin 206-cı ilində Nişapur şəhərində dünyaya göz açmışdır.[1] Müslim əhli-sünnənin ən məşhur və mötəbər hədis imamlarından biridir.[2] O, Hicaz, İraq, Nişapur və başqa şəhərlərdə Məhəmməd bin İsmayıl Buxari, Əhməd bin Hənbəl və dövrünün digər böyük alimlərindən hədis eşitmişdir. [3]

Əhli-sünnə alimləri Müslim bin Həccacın “Hədis elmi”ndə olan yüksək dərəcəsi və etibarlılığına təkid etmişlər. [4] Müslimin bu kitaba yazdığı müqəddimədən anlamaq olur ki, onun zamanında zəif və saxta hədislər çoxalmış və bu, xalqın əksəriyyətini, hətta alimləri belə dini həqiqətləri öyrənməkdə yanıltmışdır. Müslim bu kitabı adı bizə məlum olmayan bir dostunun tələbi ilə yazmışdır.[5]

Kitabın əhli-sünnə dünyasında əhəmiyyəti və yeri

“Səhih Müslim” əhli-sünnə məzhəbinin altı ən mötəbər və mühüm kitabından biridir. [6] Bu kitab əhli-sünnənin kəlam, fiqh, Quran təfsiri və İslamın ilk çağlarının tarixi sahəsində yazılmış ən vacib hədis mənbələrindən sayılır. Kitabın müəllifi hicri-qəməri təqvimi ilə 206-261-ci illərdə yaşamış və "Müslim Nişapuri" ləqəbi ilə məşhurlaşmış Əbul-Hüseyn Müslim bin Həccac Quşeyri Nişapuridir. Kitabın əsl adı isə “əl-Camius-səhih” və ya “əs-Səhihul-cami”dir. Müslim Nişapuri əhli-sünnə məzhəbinin digər məşhur kitabı olan “Səhih Buxari”nin müəllifi İsmayıl Buxarinin tələbəsi olmuş, həmçinin onun ustadlarından da dərs almışdır. [7]

“Səhih Müslim” əhli-sünnə məzhəbində “Səhih Buxari”dən sonra ən mötəbər hədis kitabıdır, hətta onu “Səhih Buxari”dən üstün bilənlər də vardır.[8] “Səhih Müslim” əhli-sünnə dünyasında “Səhih Buxari” ilə birlikdə bütün hədislərinin səhih olduğu iddia edilən iki kitabdan biridir. [9] Bu kitab etiqadi, əxlaqi, fiqhi, tarixi və İslam peyğəmbərinin (s) davranışları kimi müxtəlif mövzuları – ümumilikdə 7275 hədisi – özündə ehtiva edir. Müəllif bu hədisləri əlində olan yüz minlərlə hədis arasından böyük diqqətlə seçmiş və öz kitabında gətirmişdir. [10]

Bəziləri təkrar hədisləri nəzərə almadan kitabdakı hədisləri saymış və təkrarsız hədislərin sayını 3018 olaraq müəyyən etmişlər. [11] Müslim bu kitabda təxminən 3033 hədisi 15 il ərzində toplamışdır. [12] Bir sıra əhli-sünnə alimlərinin fikrincə, “Səhih Müslim”, “Səhih Buxari” ilə birlikdə “Hədis elmi”ndə yazılmış ən səhih kitabdır. [13] Əhli-sünnənin böyük alimlərindən olmuş və hicri-qəməri təqvimi ilə 671-ci ildə vəfat etmiş Yəhya bin Şərəf Nəvəvi “Səhih Müslim”in şərhində belə buyurur ki, əhli-sünnə alimləri “Səhih Müslim” və “Səhih Buxari”nin Qurani-Kərimdən sonra ən səhih kitab olmaları ilə bağlı yekdil fikrə sahibdirlər. [14] Habelə qeyd etmək yerinə düşər ki, bəzi əhli-sünnə alimləri bu kitabın (bütün) hədislərini səhih olaraq qəbul etmirlər. [15]

Müslimin bu kitaba yazdığı müqəddimədən aydın olur ki, onun yaşadığı dövrdə zəif və uydurma hədislər artmış və bu vəziyyət insanların çoxunu, hətta alimləri belə yanıltmış, onların bir çox dini məsələlərdə səhvə yol verməsinə səbəb olmuşdur. Müslim adı bizə məlum olmayan bir dostunun tələbi əsasında öz kitabını yazmağı qərara almışdır. [16]

“Səhih Buxari” ilə fərqi

Əhli-sünnə alimləri arasında “Səhih Müslim” və “Səhih Buxari” kitablarından hansının etibar baxımından daha üstün olması ilə bağlı fikirayrılığı mövcuddur. Bir çoxları bu düşüncədədir ki, Qurani-Kərimdən sonra dini zəmində yazılmış ən səhih kitab “Səhih Müslim”dir. Lakin bu fikirayrılığına baxmayaraq, əhli-sünnə alimlərinin əksəriyyəti hər iki kitabın bütün hədislərinin səhih olmasını yekdilliklə qəbul edirlər. “Səhih Müslim” haqqında bu qədər böyük etibara inanmalarının səbəbində deyilir ki, Müslim bu kitabı Əbu-Zürə Raziyə təqdim etmiş və o, kitabda olan zəif hədisləri qeyd etmiş, Müslim isə onları öz kitabından çıxarmışdır. Beləliklə, bu kitabda heç bir zəif və yanlış hədis mövcud deyildir. Digər tərəfdən, “Səhih Buxari” kitabında olan bəzi zəif cəhətlər “Səhih Müslim”də yoxdur və bu kitab başqa hədis kitablarından fərqli olaraq, hədislərin tənzimi və nəqlində özünəməxsus gözəl bir tərtibə sahibdir.[17]

“Səhih Müslim”də “təliq” şəklində nəql olunan “mərfu” [18] hədislər “Səhih Buxari” ilə nisbətdə çox azdır və belə hədislərin sayı 14-ü keçmir. Həmçinin Müslim, Buxaridən fərqli olaraq, öz kitabında səhabələrin (mövqufat [19]) və tabeinlərin [20](məqtuat[21]) sözlərini nəql etməmişdir. Əhli-sünnə dünyasında “Səhih Müslim”in “səhih” adlandırılmasının səbəbi “Səhih Buxari”də olduğu kimi, onun bütün ravilərinin adilliyinin ümmət tərəfindən yekdilliklə qəbul edilməsi göstərilir. Bu səbəbdən əhli-sünnədə bir ravinin ədalətli olmasını isbat etmə yollarından biri, onun adının bu iki kitabda gəlməsidir.[22]

Bəziləri “Səhih Müslim”i bir sıra imtiyazlara görə “Səhih Buxari”dən üstün tuturlar. Əhli-sünnə alimlərindən olan Şeyx Əbu-Ömər bin Səlah (h.q. 643-cü ildə vəfat etmişdir) buyurur ki, imam Müslimin öz kitabında səhihliyinə hökm etdiyi bütün hədislər tamamilə səhihdir və bu hədisləri oxuyarkən onların səhihliyi insanlar üçün nəzəri olaraq da aşkar olur. [23]

Müslim Buxaridən fərqli olaraq, “müənən” [24] hədisləri nəql etmək və onları “müttəsil” [25] bilmək üçün ravinin hədis nəql etdiyi şəxslə həməsr olmasını kafi bilmiş və Buxari kimi ravinin hədis nəql etdiyi şəxslə görüşünün isbatlanmasını vacib şərt saymamışdır. “Səhih Müslim”in əhli-sünnə dünyasında “Səhih Buxari”dən sonra səhih hədislərin nəqlində ən yaxşı kitab hesab edilməsinə baxmayaraq, onun bəzi hədisləri Daraqutni və sair hədisşünaslar tərəfindən tənqid olunmuş və zəif sayılmışdır. [26]

Xüsusiyyətləri

Əhli-sünnə dünyasının bir sıra böyük alimlərinin fikrincə, “Səhih Müslim” hədislərin toplanılması və babların tərtib edilməsi cəhətindən bənzərsizdir, çünki kitabın yazarı bu hədis ensiklopediyasında ən gözəl üslubu tətbiq etməyə çalışmışdır. Fazil Nəvəvi “Səhih Müslim”ə yazdığı şərhin müqəddiməsində Müslimdən belə nəql edir: “Mən öz səhihimi 300 min hədis arasından seçib toplamışam və əgər mühəddislər (hədis alimləri) iki yüz il hədis yazsalar belə, yenə də onların mənbəyi və istinad nöqtəsi mənim kitabım olacaqdır”. Müslüm o hədislər arasından 12 min hədisi mötəbər və səhih hesab etmişdir. Kəşfuz-Zunun belə deyir: “Əgər “Səhih Müslim”də gələn təkrar hədisləri çıxsaq, onun toplam hədisləri 4 min olacaqdır”. Əllamə Nəvəvi də özünün “ət-Təqrib” kitabında bu məsələni qeyd etmişdir. “Səhih Müslim” səkkiz cüzdən ibarətdir və 50 kitabı, 1205 babı özündə ehtiva edir. [27] “Səhih Müslim” “əl-İman” kitabı ilə başlayır, “əl-Əqziyə” kitabı ilə bitir. [28]

“Səhih Müslim” əhli-sünnə məzhəbinin ikinci hədis ensiklopediyasıdır və etibar baxımından “Səhih Buxari” ilə eyni səviyyədədir. Əlbəttə, bu da qeyd olunmalıdır ki, bəziləri, o cümlədən Hafiz Əbu-Əli Nişapuri “Səhih Müslim”i “Səhih Buxari”dən daha üstün bilmişlər. [29] Əllamə Nəvəvi “Səhih Müslim”ə yazdığı şərhin müqəddiməsində belə buyurur: “Alimlər “Səhih Müslim” və “Səhih Buxari”nin Qurani-Kərimdən sonra ən səhih kitab olmaları ilə bağlı ittifaq etmişlər və bu, İslam ümməti tərəfindən qəbul edilən bir fikirdir. [30]

“Səhih Müslim”ə edilən tənqidlər

Hədis alimləri “Səhih Müslim”ə bir sıra tənqidlər ünvanlamışlar, onlardan bəzilərini nəzərinizə çatdırırıq:

1. Kitabda gələn və hədis nəql edən bəzi ravilər zəifdir. Ona görə də, “Hədis” və “Dirayə” elmləri baxımından onların hədisləri səhih olaraq qəbul edilmir.

2. Əbu-Hüreyrə kimi öz zamanında yalançılıqla məşhurlaşmış birindən, həmçinin həzrət Əlinin (ə) qatı düşmənlərindən olmuş və düşmənçilik səbəbindən hədis uydurmaqdan və mövcud hədisləri təhrif etməkdən çəkinməmiş Əbu-Musa Əşəri, Əmr bin As, Abdullah bin Zübeyr və İmran bin Heytan kimi şəxslərdən hədis nəql etməsi “Səhih Müslim”ə tutulan iradlardan bəziləridir.

3. Kitabın “səhih” adlandırılmasından belə anlaşılır ki, müəllif bu kitabda bütün səhih hədisləri toplamışdır. Halbuki bu, doğru deyil və bir çox səhih hədislər vardır ki, “Səhih Müslim”də gəlməmişdir.

4. “Səhih Müslim” “Səhih Buxari” kimi, həm etiqadi, həm də fiqhi zəmində qəti əqli və şəri dəlillərə zidd olan hədisləri toplamışdır. Təəccüblüdür ki, belə hədislər hər iki kitabın müəllifləri tərəfindən səhih sayılmışdır. [31]

5. “Səhih Müslim”də gələn ravilərin bəziləri orta səviyyəli ravilərdir. Yəni hifz və dəqiqlik (mötəbərlik) baxımından ikinci dərəcəli ravilərdir. Başqa sözlə, “Səhih Müslim”də hədisləri səhih sayılmayacaq ravilərdən hədis nəql olunmuşdur, hətta bir sıra “rical alimləri” bu kitabın bir çox ravilərinin zəif olduğunu vurğulamışlar. [32]

Mənbələr

  1. ↑ Əhməd bin Məhəmməd ibn Xəllikan, “Vəfəyatul-əyan və ənbau-əbnaiz-zəman mimma səbətə bin-nəqli vəs-səma və əsbətəhul-əyan”, təhqiq: Ehsan Abbas, Daru Sadir, c. 5, səh. 195
  2. ↑ Məhəmməd bin Əhməd bin Osman əz-Zəhəbi, “Siyəru əlamin-nubəla”, təhqiq: “Şueyb əl-Ərnavut”, “Müəssisətur-risalə”, c. 12, səh. 566
  3. ↑ Məhəmmədəli Mudərris Təbrizi, “Reyhanətul-ədəb fi təracimil-mərufin bil-kunyəti vəl-ləqəb”, Tehran, “Kitabfuruşiye Xəyyam”, c. 4, səh. 461
  4. ↑ “Şenaxtnameyi-hədis”, c. 3, səh. 186-188
  5. ↑ Məcid Maarif, “Cəvameyi hədisiye əhli-sünnət”, “Simət və daneşkədeye ulume hədis” nəşrləri, səh. 85
  6. ↑ Əlbdül-Hadi Qadiri, “Muxtəsəri əz zendeginameye imam Muslim Nişapuri”, “Əncüməni elmiye pejuheşiye huquq və maarife İslami”
  7. ↑ Payqahe ettelaresaniye dəftəre Ayətullah Məkarim Şirazi, məqalənin adı: “Muərrefiye kitabe Səhih Müslim”
  8. ↑ Şəhid Mürtəza Mütəhərri, “Xədəmate mütəqabile İslam və İran", Tehran, Sədra, səh. 475
  9. ↑ Məcid Maarif, “Cəvameyi hədisiye əhli-sünnət”, “Simət və daneşkədeye ulume hədis” nəşrləri, səh. 82
  10. ↑ Məcid Maarif, “Cəvameyi hədisiye əhli-sünnət”, “Simət və daneşkədeye ulume hədis”, səh. 84
  11. ↑ “Səhih Müslim”, müsəhhih: Fuad Əbdül-Baqi, c. 4, səh. 2313; Məcid Maarif, “Cəvameyi hədisiye əhli-sünnət”, “Simət və daneşkədeye ulume hədis”, səh. 85
  12. ↑ Ayətullah Cəfər Sübhani, “Mosuətu təbəqatil-fuqəha”, Qum, c. 3, səh. 578 və ibn Xəllikan, “Vəfəyatul-əyan və ənbau-əbnaiz-zəman mimma səbətə bin-nəqli vəs-səma və əsbətəhul-əyan”, təhqiq: Doktor Ehsan Abbas, Beyrut, “Daru Sadir”, c. 5, səh. 194
  13. ↑ Məhəmməd bin Əhməd bin Osman əz-Zəhəbi, “Siyəru əlamin-nubəla”, təhqiq: “Şueyb əl-Ərnavut”, “Müəssisətur-risalə”, c. 12, s. 566; ibn Xəllikan, “Vəfəyatul-əyan və ənbau-əbnaiz-zəman mimma səbətə bin-nəqli vəs-səma və əsbətəhul-əyan”, təhqiq: Doktor Ehsan Abbas, Beyrut, “Daru Sadir”, c. 5, səh. 194
  14. ↑ Məhəmməd bin Əhməd bin Osman əz-Zəhəbi, “Siyəru əlamin-nubəla”, təhqiq: “Şueyb əl-Ərnavut”, “Müəssisətur-risalə”, c. 12, 567-ci səhifənin dipnotu
  15. ↑ Məhəmməd bin Əhməd bin Osman əz-Zəhəbi, “Siyəru əlamin-nubəla”, təhqiq: “Şueyb əl-Ərnavut”, “Müəssisətur-risalə”, c. 12, səh. 568
  16. ↑ “Səhih Müslim”in müqəddiməsi, Maarif, Məcid, “Cəvameyi hədisiye əhli-sünnət”, “Simət və daneşkədeye ulume hədis”, səh. 85
  17. ↑ Payqahe ettelaresaniye dəftəre Ayətullah Məkarim Şirazi, məqalənin adı: “Muərrefiye kitabe Səhih Müslim”
  18. ↑ “Mərfu hədis”, ravilər silsiləsində bir və ya bir neçə ravinin adının silindiyi, lakin bunun “rəf” sözü ilə bildirildiyi hədisə deyilir. “Təliq”, “mərfu” hədisin qisimlərindən biridir. Belə ki, əgər hədisin sənədinin, yəni ravilər silsilənin əvvəlində düşmə varsa və bu düşmənin olduğunu göstərən heç bir işarə yoxdursa, buna “təliq” deyilir.
  19. ↑ Həzrət Peyğəmbərin (s), yaxud İmamların (ə) səhabələri ilə bitən, lakin Məsuma (ə) nisbət verilməyən və bağlanmayan hədisə “mövquf” deyilir.
  20. ↑ “Tabein” – həzrət Peyğəmbərin (s) səhabələrindən biri, yaxud bir neçəsi ilə görüşmüş və onlarla ünsiyyətdə olmuş, lakin Peyğəmbərin (s) özünü şəxsən görməmiş müsəlmanlara deyilir.
  21. ↑ “Tabein”lər ilə bitən və Məsuma (ə) nisbət verilməyən hədisə “məqtu” deyilir.
  22. ↑ Məhəmmədrza Cədidinejad, “Daneşe rical əz didqahe əhli-sünnət”, “Muəssisəye elmiye pejuheşiye fərhəngi”, “Darul-hədis”, səh. 204
  23. ↑ Əlbdül-Hadi Qadiri, “Muxtəsəri əz zendeginameye imam Muslim Nişapuri” məqaləsi, “Əncüməne elmiye pejuheşiye huquq və maarife İslami” saytı
  24. ↑ “Müənən” hədis sənəd silsiləsində ravinin yalnız “dan-dən” mənasına gələn “ən” sözünü təkrarlaması, lakin “səmitu” (eşitdim), “əxbərna” (mənə xəbər verdi) və “həddəsəna” (mənə dedi) kimi ifadələri istifadə etmədiyi hədisə deyilir. Bəzi alimlər hesab edirlər ki, ravilərin bir-birinə bağlanması isbat edilməyibsə, “müənən” hədis “müttəsil” yox, “mürsəl” sayılır.
  25. ↑ “Müttəsil” hədis raviləri bir-birinə bağlı olan və raviləri arasında heç bir qırıqlıq olmayan hədisə deyilir. Bunun müqabilində, “mürsəl” hədis, ravilər arasında qırıqlıq olan və hədisin sənəd silsiləsində bir, yaxud bir neçə ravinin düşdüyü hədisə deyilir.
  26. ↑ Məhəmmədrza Cədidinejad, “Daneşe rical əz didqahe əhli-sünnət”, “Darul-hədis”, səh. 203
  27. ↑ Məhəmmədibrahim Cənnati, “Ədvare fiqh və keyfiyyəte bəyane an”, Keyhan, səh. 87
  28. ↑ Məcid Maarif, “Cəvameye hədisiye əhli-sünnət”, “Simət və daneşkədeye ulume hədis”, səh. 90
  29. ↑ Məhəmmədibrahim Cənnati, “Ədvare fiqh və keyfiyyəte bəyane an”, Keyhan, səh. 87
  30. ↑ Məhəmmədibrahim Cənnati, “Ədvare fiqh və keyfiyyəte bəyane an”, Keyhan, səh. 88
  31. ↑ Məhəmmədibrahim Cənnati, “Ədvare fiqh və keyfiyyəte bəyane an”, Keyhan, səh. 91
  32. ↑ Məhəmmədrza Cədidinejad, “Daneşe rical əz didqahe əhli-sünnət”, “Darul-hədis”, səh. 205
Mənbə — "https://az.wikipasokh.com/index.php?title=Səhih_Müslim&oldid=721"