İbrahim məqamı

Sual: İbrahim məqamı haradadır və tarixi nədir?

Cavab: İbrahim məqamı Kəbənin yaxınlığında yerləşən və üzərində həzrət İbrahimin (ə) ayaq izlərinin olduğu bir daşdır. Belə nəql edilmişdir ki, həzrət İbrahim (ə) Kəbə evini tikərkən və ya insanları həccə dəvət edərkən bu daşın üzərində dayanmış və beləcə onun ayaq izləri Allahın möcüzəsi ilə həmin daşın üzərinə həkk olunmuşdur.

Qurani-kərimin iki ayəsində İbrahim məqamına işarə edilmişdir. Məşhur təfsir alimləri bu məqamın həzrət İbrahimin (ə) ayaq izləri olan həmin qeyd etdiyimiz daş olduğunu bildirmişlər. Bəzi müfəssirlər isə, bütün həcc və ya Məkkə hərəminin İbrahim məqamı olduğunu bildirmişlər.

Bəzi tarix kitabları bu daşın yeri haqqında bildirmişlər ki, o, əvvəllər Kəbəyə indiki yerindən daha yaxın və ya hətta ona bitişik olmuşdur. Hazırda isə, İbrahim məqamı Kəbədən 13 metr fasilədə yerləşir.

İbrahim məqamı ilə tanışlıq

Məscidül-həramın müqəddəs yerlərindən biri də, İbrahim məqamıdır. Bu yer İbrahim peyğəmbərin (ə) Kəbənin divarlarını tikdiyi zamana aiddir. Belə ki, həzrət İbrahim (ə) Kəbə evinin divarlarını əl çatmayacaq qədər yüksəltdikdən sonra, üzərinə çıxması üçün ona bir daş gətirdilər ki, üzərinə çıxsın və həzrət İsmayıldan (ə) daşları alıb Kəbənin divarlarının hörülməsini tamamlasın. Başqa hədislərdə isə gəlmişdir ki, həzrət İbrahim (ə) bu daşın üzərində dayanaraq insanları həccə dəvət etmişdir və onun ayaq izləri, üstündə dayandığı bu daşın üzərində həkk olmuşdur.

Məqam sözünün mənası bir şəxsin ayaq basdığı və dayandığı yer deməkdir. İbrahim məqamı isə həzrət İbrahimin (ə) Kəbəni inşa edərkən və ya insanları həccə çağırarkən üzərində dayandığı və ayaq basdığı daşın adıdır ki, Allahın möcüzəsi ilə o həzrətin (ə) ayaq izləri həmin daşın üzərinə həkk olunmuşdur.

İbrahim məqamı Kəbə evindən təxminən 13 metr aralıda yerləşir. Hacılara Allahın evini təvaf etdikdən sonra bu məqamın arxasında iki rəkət namaz qılmaq vacibdir.

Məşhur nəzərə görə, (Qurani-kərimdə adı keçən) İbrahim məqamı Kəbə yaxınlığındakı yerləşən həmin məşhur daşdır. Sonralar bu daşın kənarında hacıların təvaf etdikdən sonra iki rəkət namaz qılmaları üçün kiçik bir namazgah tikildi, lakin bu namazgah Məscidül-Həramın genişləndirilməsi zamanı aradan getdi (dağıldı) və yeni namazgahı keçmiş yerinin şərqinə, şimal tərəfdən Zəmzəm quyusunun qarşısına köçürdülər. Hazırda bu daşın üzərinə çöldən (arxadan) baxdıqda həzrət İbrahimin (ə) ayaq izlərinin görüldüyü büllur şüşə çəkilmişdir.

Zahiri forması

Bu daş təxminən kvadrat şəklindədir. Eni və uzunluğu 40, hündürlüyü isə təxminən 50 santimetrdir. Rəngi sarı ilə qırmızı arasında olub ağ rəngə çalır. Abbasi xəlifəsi Mehdinin zamanından bəri bu daş qızılla örtülmüş və zərər görməsin deyə xüsusi bir qabda yerləşdirilmişdir.

Öncəki və hazırki yeri

Keçmişdə İbrahim məqamının üzərində kənarları Qurani-kərimin mübarək ayələri ilə zinətlənmiş kərpic, daş və taxtadan böyük tikili inşa edilmişdi. Sonralar bu qübbbənin (bina) Məscidül-Haramın bir hissəsini tutması və təvaf yerini azaltması səbəbiylə, zamanla onun Məscidül-Həramda başqa yerə köçürülməsi məsələsi gündəmə gəldi.

Bəzi nəzərlərə görə, İbrahim məqamı Məkkənin fəthinə qədər Kəbənin daxilində olmuş və Məkkənin fəthindən sonra, Allahın rəsulu (s) onu Kəbədən çıxarıb Kəbənin yaxınlığında bir yerə qoymuşdur. "İbrahim məqamını namazgah edin" ayəsi nazil olduqdan sonra isə həzrət Peyğəmbər (s) səhabələrə İbrahim məqamını bugünkü yerinə köçürmələrini əmr etdi. Bir sıra nəqllər isə İbrahim məqamının ikinci xəlifənin dövrünə qədər Kəbəyə bitişik olduğunu və onun bu məqamı indiki yerə köçürdüyünü bildirir.

Bu mövzuda nəqllərin fərqli olması İbrahim məqamının yerinin dəyişdirilməsi nəzəriyyəsini ortaya çıxartdı və beləcə, əhli-sünnə alimləri arasında hicri-qəməri təqvimi ilə təxminən 1377-dən 1380-ə qədər İbrahim məqamının Məscidül-Həramdan başqa bir yerə köçürülməsi ilə bağlı çoxlu bəhslər edildi (müzakirələr aparıldı). Əvvəlcə İbrahim məqamının Bəni-Şeybə qapısının yaxınlığında tikilmiş kiçik bir hücrəyə (kiçik bir otağa) köçürülməsi qərara alınsa da, sonradan müxtəlif yerlərdən olan İslam alimlərinin bu addıma qarşı çıxması və onun öncəki yerində (bugünkü metal qabda) qalmasına təkid etmələri səbəbiylə, Səudiyyə hökuməti onu indiki kiçik tikilidə (hücrədə, qabda) yerləşdirməyi qəbul etdi. Məqamın yeni hücrəsi hicri-qəməri təqviminin 1387-ci il Rəcəb ayının 18-də quruldu və qısa müddət sonra eyni formada, lakin yeni dizaynda, təzə bir qab (hücrə) hazırlanıb yenidən quraşdırıldı. Hazırda məqamın köhnə hücrəsi müqəddəs Məkkə şəhərində, hərəmin muzeyində saxlanılır.

İbrahim məqamının yerinin dəyişdirilməsi tarixin aşkar məsələlərindəndir. Bir çox tarix və hədis kitabları da onun keçmiş yerinin indiki yerindən Kəbəyə daha yaxın, hətta Kəbəyə bitişik olduğunu bildirmişlər. Bəzi hədislərdən məlum olur ki, əvvəllər cahiliyyət dövründə İbrahim məqamını Kəbədən uzağa aparmışdılar, lakin həzrət Peyğəmbər (s) Məkkəni fəth etdikdən sonra onu ilk yerinə, yəni ikinci xəlifənin köçürdüyü indiki məkandan öncə olan və həzrət İbrahimin (ə) təyin etdiyi məkana geri qaytarmışdır.

Bu köçürülmənin səbəbi haqqında fikir ayrılığı mövcuddur. Bəziləri bunun səbəbinin məqamı özüylə aparan sel olduğunu bildirirlər.

Bəziləri təvaf yerininin genişləndirilməsini səbəb kimi göstərmiş, üçüncü qism isə məqamın təvaf edən hacıların ayaqları altında qalmamasını bu köçürülmənin səbəbi olaraq qəbul etmişdir.

Quranda İbrahim məqamının mənası

Qurani-kərimdə iki ayədə İbrahim məqamına işarə edilmişdir. Allah təala "Bəqərə" surəsinin 125-ci ayəsində belə buyurur:

"وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی"

"... və İbrahimin dayandığı yeri (İbrahim məqamını) namazgah edin".

Təfsir alimləri bu ayədə İbrahim məqamının təfsiri ilə bağlı fərqli fikirlər səsləndirmişdir. Bəziləri buyururlar ki, həccin hamısı İbrahim məqamıdır. Bəziləri isə, "Ərəfat", "Məşərul-Həram" və "üç cəmrə"ni (şeytanın daşlanılması və ya Minada Şeytanın daşlandığı yer) İbrahim məqamı kimi qəbul etmişlər. Başqa bir qrup təfsir alimlərinin nəzərinə görə isə, Məkkə hərəminin hamısı İbrahim məqamı sayılır. Lakin ayənin zahiri mənasından anlaşılır ki, hədislərin və bir çox müfəssirlərin də buyurduğu kimi, bu ayə Kəbə evinin yaxınlığında yerləşən və hacıların təvaf etdikdən sonra onun yaxınlığına gedib təvaf namazı qıldıqları yer olan məşhur İbrahim məqamına işarə edir. Buna görə də, ayədə gələn "musəlla" sözü "namaz qılınan yer və namazgah" anlamındadır. Bəzi alimlər isə bildirirlər ki, ayədəki "musəlla" sözü dua mənasına gələn "səlat" kəlməsindən alınmış ismi-məkandır. Bu nəzərə əsasən, ayənin mənası "İbrahim məqamını dua yeri olaraq seçin" olacaqdır.

Qurani-kərimin Ali-İmran surəsinin 97-ci ayəsində buyurulur:

فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ؛

"Orada aydın nişanələr - İbrahimın məqamı vardır".

Bu ayədəki İbrahim məqamının təfsiri haqqında müfəssirlər arasında fikir ayrılığı vardır. Bəziləri, onu həzrət İbrahimin ayaq izinin olduğu xüsusi daş, bəziləri Məkkə hərəminin hamısı və bəziləri isə onu həccin bütün dayanacaqları mənasında təfsir etmişlər.

İbrahim məqamı haqqında nəzərlər

1. İmam Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədisə əsasən, İbrahim məqamı Məscidul-Həramda bu adla tanınan yerin adıdır.

2. İbn Abbas deyir: "Təvaf, Səy, Vüquf və Zibh (heyvan kəsmə) kimi həcc əməllərinin yerinə yetirildiyi bütün məkanlar İbrahim məqamıdır".

3. Bəzilərinə görə, İbrahim məqamı Ərəfat, Müzdəlifə və Şeytana daş atma əməllərinin həyata keçirildiyi yerdən ibarətdir.

4. Mücahid buyurur ki, hərəmin hamısı İbrahim məqamıdır.

5. Bəzi hədislərdən məlum olur ki, İbrahim məqamı dedikdə, (bəhs etdiyimiz) məşhur daş nəzərdə tutulur.